Beelden genereren met AI? ‘Menselijke controle blijft noodza­kelijk’

“AI is een versterker, geen vervanger.” Het zijn duidelijke woorden van Mark van der Gun, docent Data, Technologie en Ethiek aan de Hogeschool van Amsterdam. Bij ‘Blik op beeld’, de bijeenkomst van het Netwerk Direct Duidelijk in maart dit jaar, verzorgde hij een sessie over beelden genereren met AI. Kennis die hij ook graag via dit interview deelt.

Mark van der Gun geeft les aan de opleiding Smart Media Production. In deze opleiding leren studenten media maken mét behulp van AI. Sterker nog, wie AI nergens inzet in het werkproces, krijgt meteen een onvoldoende. Marks achtergrond ligt in media en filosofie, waardoor hij vooral lesgeeft over de maatschappelijke en ethische kant van AI: hoe zet je het verantwoord in, en wat zijn de risico’s en valkuilen?

Welke tools zijn er om beelden te genereren met AI?

“Er komen dagelijks nieuwe tools en updates bij, maar op dit moment zijn Midjourney, Adobe Firefly, Flux.1 en de beeldgenerator in de nieuwste versie van ChatGPT het meest toegankelijk en gebruikersvriendelijk. Die laatste – 4o Image Generation – werkt inmiddels zó goed dat je met relatief simpele prompts verbluffende resultaten krijgt.”

Hoe zet je deze tools in?

“Dat kan op onwijs veel verschillende manieren. AI helpt vooral bij brainstormen en het maken van eerste versies van content, mits je er zelf nog goed naar kijkt. Verder kan het natuurlijk ook worden ingezet om een (interne) infographic te maken bij een presentatie, ondertiteling te genereren bij een video of bij socialmedia-visuals. Eindeloos veel mogelijkheden dus. Belangrijk is wel: AI levert een voorzet, geen eindproduct. Menselijke controle blijft noodzakelijk.”

Wat zijn de gevaren van deze AI-tools?

“Ook dat zijn er helaas veel. Ik beperk mij voor nu even tot 3 gebruikersgevaren, want achter de schermen speelt namelijk ook nog een hoop:

1. Biases – AI werkt op basis van bestaande data, en die is niet neutraal. Vraag je bijvoorbeeld om een afbeelding van een CFO, dan is de kans groot dat je een witte man krijgt. Dat zegt niks over de werkelijkheid – waarom geen vrouw? –, maar wél iets over de vooroordelen in de trainingsdata. Zeker als overheid moet je hier kritisch op zijn.

2. Hallucinaties – AI kan dingen verzinnen, bij tekst én beeld. Dit wordt ook wel hallucineren genoemd. Denk aan een foutieve representatie van een locatie: Rotterdam Centraal is bijvoorbeeld lastig accuraat te genereren in verschillende beeldstijlen. Of historische onjuistheden, zoals toen de afbeeldingsgenerator van Google, Gemini, een vrouwelijke Afro-Amerikaanse senator afbeeldde in 1800. Het is erg goed dat AI-ontwikkelaars steeds meer rekening houden met inclusiviteit, maar het moet wel feitelijk kloppen.

3. Privacy – Alles wat je invoert in publieke AI-tools zoals ChatGPT kan worden opgeslagen en mogelijk herleid worden. Voer dus nooit persoonsgegevens of vertrouwelijke informatie in. Slimme prompts door andere gebruikers kunnen die gegevens soms alsnog boven tafel krijgen.”

Hoe ga je bij AI om met privacy?

“Binnen de overheid geldt: je mag geen persoonsgegevens verwerken met generatieve AI, tenzij je dit doet binnen een streng beveiligde omgeving. Je moet werken met tools die gegevens beschermen en dit contractueel vastleggen. Overleg dit eerst met je leidinggevende.”

Hoe zit het met wet- en regelgeving?

“Daar wordt gelukkig druk aan gewerkt! Er komt een lijst van AI-tools die wél mogen binnen overheidscommunicatie. Ook komt er een Nederlands AI-model (ook wel een large language model of LLM genoemd) dat geschikt is voor de overheid: GPT-NL. Tot slot wordt er gewerkt aan een transparantieverplichting voor het vermelden van AI-gebruik bij beeldmateriaal.”

Er is al wel een overheidsbrede handreiking voor verantwoorde inzet van AI. Daarin staat: ‘Wanneer AI wordt ingezet bij contentcreatie, zoals het genereren van foto’s, video’s en voice-overs, kan dit ingaan tegen bestaande beleidskaders, zoals dat visuele communicatie altijd een realistische weergave moet zijn van de Nederlandse samenleving en terughoudend dient te worden omgegaan met beeldmanipulatie. Het gebruik van dit type ‘nepbeelden’, in zowel in- als externe communicatie, wordt om deze redenen vooralsnog ten zeerste afgeraden.’

Wat zijn goede voorbeelden van AI-toepassingen voor beeld?

“Er zijn enorm veel goede voorbeelden! Waar ik zoal aan denk:

• Infographics maken op basis van beleidsstukken, zodat complexe informatie snel visueel duidelijk wordt voor collega’s.
• Inspiratie halen uit beeldgeneratietools. Een voorbeeldprompt: ‘Je bent een storyteller met ruim 30 jaar aan ervaring. Genereer 10 zeer verschillende varianten van de bijgevoegde afbeelding. Zorg dat in elke variant verschillende kleuren, tone-of-voice en stijl worden gebruikt.’
• Controleren op tone-of-voice, om te zorgen dat visuele uitingen binnen de huisstijl blijven. Bijvoorbeeld met een prompt als deze: ‘In hoeverre wordt er rekening gehouden met de gestaltwetten in deze poster? Wees zeer kritisch en duidelijk in je analyse, loop alle gestaltwetten door’.

Heb je moeite met een zeer specifieke prompt schrijven om een beeld te genereren? Dan kun je natuurlijk ook aan ChatGPT vragen om een prompt voor je te schijven – en dit aan te passen waar nodig.”

Hoe draagt AI bij aan duidelijke overheidscommunicatie?

“AI kan heel goed helpen bij een brainstorm of bij eerste of interne versies. De voorwaarde is: menselijke controle blijft essentieel. AI is een versterker, geen vervanger. Als jij sneller je creatieve proces op gang krijgt met een AI-tool, zodat je vervolgens zelf aan de slag kunt met het maken van de communicatie-uiting, is dat top. Maar het is niet de bedoeling om alles uit handen te geven – dan spelen er nog echt te veel risico’s mee, helemaal binnen de overheidscontext. Denk bijvoorbeeld aan fouten in stijl, ongegronde vooroordelen of biases en onduidelijke communicatie.”

Heb je nog tips om mee af te sluiten?

“Wees transparant en vermeld wanneer je AI hebt ingezet voor beeld of tekst. Gebruik duidelijke prompts en geef AI veel context om goede output te krijgen. Test ook op diversiteit, want AI heeft blinde vlekken. Laat anderen meekijken en check altijd de feiten.”