‘Een beeld zegt meer dan 1.000 woorden. Dat is dus een probleem’

Iedereen die een studie Communicatie of vergelijkbaar heeft gevolgd, heeft er tijdens de opleiding veel aandacht aan moeten besteden: goed, foutloos en begrijpelijk schrijven. Of dat nu ging om bijvoorbeeld wervende teksten, persberichten of rapporten. Maar zo gefocust als we zijn op goed schrijven, zo nonchalant lijken we te zijn met beeldcommunicatie. “Daar is een wereld te winnen”, zegt docent en onderzoeker Ben van Hamersveld. Een gesprek over beeldgebruik en het belang van ‘beeldgrammatica’.

Ben van Hamersveld

Beeldgrammatica… wat is dat eigenlijk? Ben vertelt: “Beeldgrammatica gaat over de regels en richtlijnen voor het gebruik van beeld. Net zoals je voor taal grammatica hebt.” Afhankelijk van het doel dat je hebt met beeld, zijn er verschillende regels en richtlijnen. Ben onderscheidt 5 doelen:

  1. Zichtbaarheid
  2. Leesbaarheid
  3. Aandacht pakken
  4. Begrijpelijkheid
  5. Overtuigingkracht

Beeldgrammatica verschilt per doel

Dat die grammatica per doel verschilt, weet Ben treffend over te brengen. “Iets wat zichtbaar is, is nog niet leesbaar. Iets wat leesbaar is, heeft nog geen aandacht. Iets wat aandacht heeft, is nog niet begrijpelijk. En iets wat begrijpelijk is, is nog niet overtuigend.” Ieder doel vraagt om eigen regels en richtlijnen. “Doelen kunnen met elkaar in strijd zijn, maar elkaar ook versterken.” Zo kan een beeld aandacht pakken, maar dat betekent niet dat het ook begrijpelijk is.

Die doelen zuigt Ben niet uit zijn duim, ze zijn wetenschappelijk onderzocht en in de praktijk getest. En ze zijn belangrijk. “Want uit onderzoek blijkt ook dat een groot deel van ons brein betrokken is bij het visueel verwerken van informatie. Zien is een dominant zintuig en het is dan ook belangrijk om daar met de juiste inzet van beeld goed gebruik van te maken. Eventueel in combinatie met tekst.”

Geen ruimte voor interpretatie

Hoe communiceer je dan duidelijk met beeld? “Duidelijk communiceren met beeld is complex. Beelden geven vaak veel ruimte voor interpretatie. Niet voor niets zeggen we: ‘Een beeld zegt meer dan 1.000 woorden.’ Maar dat is dus een probleem. Je hebt 1 boodschap. Die wil je laten overkomen. Je wilt niet dat de betekenis heel erg kan uitwaaieren.”

Duidelijk communiceren met iconen

Ben schetst hoe je je boodschap duidelijk over kunt brengen met beeld, bijvoorbeeld met iconen. “Gebruik bij iconen iets wat letterlijk uitbeeldt waar het om gaat. Mag een hond niet op straat poepen? Gebruik dan een icoon van een poepende hond met een streep erdoorheen. Herkenning is een belangrijke manier voor mensen om beeld te begrijpen.”

Anders wordt het wanneer een icoon iets abstracts moet uitbeelden, zoals ‘investeren’. “Dan heb je naast beeld vaak tekst nodig. Dit is precies zo’n voorbeeld waarin beeld en tekst elkaar kunnen versterken.”

Ben geeft daarnaast tips over kleur: “Dit zou vanzelfsprekend moeten zijn, maar als je iets niet moet doen, maak het icoon dan niet groen. Ook niet als dat toevallig zo hoort in de huisstijl. Duidelijkheid is belangrijker dan de huisstijl. Sowieso: jouw mening als maker doet er niet toe. Het gaat namelijk om wat de ontvanger ervan vindt.”

Daarover zegt Ben ook: “Een icoon hoeft ook niet mooi te zijn. Als die maar duidelijk is. Dit betekent dus dat je niet creatief of origineel hoeft te zijn. Houd bij het ontwerpen van iconen ook rekening met conventies. In veel gevallen zijn we opgegroeid met bepaalde iconen, bijvoorbeeld die van openbare toiletten. Gebruik die dan gewoon. Je doelgroep (her)kent die iconen en weet wat ze betekenen.”

Duidelijk communiceren met illustraties

Ook voor het gebruik van illustraties heeft Ben tips. Net als bij iconen geeft Ben als tip om letterlijk de boodschap uit te beelden met illustraties. “Moet iemand wat in de afvalbak gooien? Toon dan iemand die iets in de afvalbak gooit, vanuit een normaal perspectief, bijvoorbeeld op ooghoogte.” Ook hier geldt: probeer niet creatief of origineel te zijn. Vaak leidt dat alleen maar af van de boodschap.

Ben noemt een voorbeeld van een verwarrend beeld, dat ‘samenwerken’ probeerde te visualiseren. “Dit was een beeld van mensen die aan het touwtrekken waren. Mijn interpretatie was dat mensen het tegen elkaar moeten opnemen. Of dat het echt over touwtrekken gaat. Dat wil je dus niet hebben.” Het voorbeeld dat Ben noemt, vind je hieronder.

Mensen die touwtrekken, voorzien van de tekst: 'We helpen elkaar'
Mensen die touwtrekken. Nemen ze het tegen elkaar op? Gaat het over touwtrekken? Of gaat het over samenwerken?

Voorbeelden van slecht beeldgebruik

Bekijk ook deze verwarrende voorbeelden eens:

Een bord op een glazen deur met de tekst 'Don't pull push only'. Maar door het kleurgebruik kun je het ook lezen als 'Don't push pull only'.
Moet je duwen of trekken om de deur te openen?
Onduidelijk verkeersteken op het wegdek van een parkeerplaats.
Is dit een parkeerplaats voor zwangere vrouwen met kinderwagen, of voor iemand die twerkt voor een barbecue?

Beeld niet altijd de oplossing

Ben maakt een aanvullende, belangrijke opmerking over het gebruik van beelden. “Als iets heel complex is en niet goed uit te beelden is, gebruik dan geen beeld. Beeld kan de boodschap in zo’n geval namelijk onduidelijker maken. Soms zijn woorden een betere oplossing. Die zijn immers veel preciezer dan beeld(en).”

Meer tips voor duidelijke illustraties

Ben geeft meer tips. “Houd illustraties eenvoudig. Dump overbodige details en haal de achtergrond weg of vervaag die. Snoeien dus. Details leiden vaak af en kunnen zorgen dat iemand de boodschap anders interpreteert dan bedoeld is. En ook: als je iets voordoet in een illustratie of foto, doe het dan ook echt voor. Neemt iemand een slok koffie? Beeld dan iemand uit die een slok koffie neemt, zoals je ook in het echt een slok koffie neemt. Breng dus niet iemand in beeld die met een duim omhoog een koffiemok vasthoudt en in de camera kijkt.”

Zowel voor het gebruik van illustraties als iconen geldt: stop niet te veel boodschappen in 1 beeld. Doseren is het sleutelwoord. “Als een boodschap uit meerdere handelingen bestaat, heb je vaak meerdere beelden nodig. Toon die dan in de vorm van een strip, zodat mensen die als een verhaaltje lezen. Probeer zoveel mogelijk 1 boodschap per beeld over te brengen.”

Leesbaarheid vergroten met beeld

Naast snoeien en doseren geeft Ben meer tips voor het vergroten van de leesbaarheid met beelden:

  • Hiërarchie. Maak de belangrijkste onderdelen opvallend. Doe dat door die groter te maken of een opvallende kleur te geven.
  • Categoriseren. Kijk eens naar gestaltwetten. Daar lees je ook hoe mensen kijken naar beeld. Staan dingen dicht bij elkaar? Dan horen ze samen. Staat er een kader om dingen heen? Dan horen ze ook samen. Hebben ze dezelfde kleur? Idem.

Een goed leesbare tekst met beeld, zoals een beeldbrief, is de optelsom van ontwerp, beelden en taal. Ben hielp namens het kenniscentrum  van Hogeschool Leiden mee met beeldbrievenonderzoek, in samenwerking met Gebruiker Centraal en de gemeente Dordrecht. “Je kunt bij beeldbrieven op meerdere onderdelen fouten maken, maar door beeldgrammatica toe te passen kan het elkaar versterken.”

Ben besluit: “Zet de gebruiker centraal. Als ontvanger zien we het snel als iets onduidelijk of verwarrend is. Maar als maker zijn we daar vaak lakser in. ‘Gooi er maar een plaatje bij’. Dat moeten we dus precies niet doen! Beeld is heel belangrijk voor het overbrengen van een boodschap. Het heeft minstens zoveel aandacht nodig als tekst. Door beeldgrammatica toe te passen, kun je je doelen met beeld beter bereiken.” En ook over goed gebruik van tekst kun je voorbeelden vinden in onze Toolkit Taal.

Hoort bij het thema

Hoort bij de community