Wat denk jij?

Geschreven door Esmeralde Marsman

In de blog ´Wat vinden bewoners van Rotterdam van de slimme stad?’ vertelde ik dat bewoners verschillende houdingen hebben ten opzichte van sensoren in de openbare ruimte. Die houding kan zelfs tijdens een gesprek veranderen als nieuwe informatie over een sensor op tafel komt. Van ‘ik heb niets te verbergen’ naar ‘ik vind mijn data en privacy heel belangrijk’. Maar ook van negatief naar positief.

Het is belangrijk om rekening te houden met die verschillende houdingen als je een sensor gaat plaatsen in een wijk. Niet alleen omdat bewoners hier heel verschillend naar kijken, ook omdat je hier zelf een eigen kijk op hebt. En die kijk is vaak niet zo zichtbaar aanwezig, maar sterker dan je denkt.

In deze blog vertel ik je hoe je met creatief denken meer leert over het perspectief binnen jouw team op de slimme stad, en minstens zo belangrijk: wat je éigen kijk op de wereld is.

De creatieve blik van een kunstenaar

Een tijdje terug ontmoette ik Sophie Helene Dirven. Sophie is social designer en heeft aan de Willem de Kooning Academie gestudeerd. Sophie is een echte ster in het laten zien en voelen van wat er buiten je eigen gezichtsveld ligt. Dus lag het voor de hand om haar visie en aanpak mee te nemen in het samen ontwerpen van een slimme stad.

Het masker van iBot en iQueen

Hoe leer je meer over je eigen kijk op de wereld en die van anderen? Daar heeft Sophie voor mij en de andere projectteamleden het concept van iBot en iQueen op bedacht. Dit concept houdt in dat je tijdens je werk het ‘masker’ opzet van twee extreme houdingen, die van iBot en iQueen (extreem ontwerpen). Zo kun je als ontwerper scherp blijven op tegengestelde perspectieven in jouw werk. Dus wie schuilen er precies achter deze ‘maskers’?

iBot is een echte fan van technologie en alle mogelijkheden die technologie biedt. IBot maakt zich ook geen zorgen om de keerzijde van technologie, zoals privacyvraagstukken. In het coalitieakkoord is bijvoorbeeld een type als iBot terug te vinden in zinnen als: “De huidige digitale revolutie biedt geweldige kansen voor onze samenleving en economie. Die kansen gaan we benutten.” Zinnen die passen bij iBot, die kansen in technologie wil pakken!

iQueen daarentegen houdt van haar privacy en krijgt een ongemakkelijk gevoel bij al die camera’s op straat. Ze houdt niet van technologie en plaatst er kritische kanttekeningen bij. Voor haar is het belangrijk dat er “solide spelregels, toezicht en strategisch autonomie” komen. Woorden die ook afkomstig zijn uit het coalitieakkoord en aangehaald in de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren.

iBot en iQueen zijn dus vertegenwoordigd in het coalitieakkoord, in de taal van de beleidsmaker, in abstracte bewoordingen.

Stappen uit de praktijk met Sophie

Hoe werkt dit extreem ontwerpen dan in de praktijk? Hoe heeft Sophie ons als ontwerpers van de slimme stad hierbij begeleid?

Stap 1: doel bepalen

We begonnen met een gezamenlijk doel als team: hoe kunnen we op een inclusieve manier communiceren over een nieuw te plaatsen lasersensor (deze bestaat echt!) op een verkeersplein in Rotterdam? 

Stap 2: masker opzetten

Daarna verplaatsen we ons in 1 van de karakters (of maskers): iQueen of iBot. Vanuit dit karakter moesten we (in mijn geval iQueen) een aantal vragen beantwoorden, zoals: wat is het doel van de lasersensor? Hoelang blijft de lasersensor? Welke invloed heeft de lasersensor op mijn privacy? En waar kan ik terecht met mijn vragen over de lasersensoren?

Stap 3: verhaal schrijven

Doordat we tijdens deze vragen in de huid kropen van iBot en iQueen, konden we daarna een stuk makkelijker een verhaal schrijven vanuit ‘hun’ perspectief. Mijn verhaal vanuit iQueen was: “Een privacy-bewust persoon komt langs de lasersensor bij het Vasteland. ‘Daar heb je weer zo’n camera’, denkt ze. Ze spot alle camera’s, want ze is extra alert op hun aanwezigheid doordat ze zich daaraan stoort. ‘Hé, er staat een bordje bij de paal waar de camera aan bevestigd is. Er staat een icoon op met een camera met een streep erdoor. Jaja, dat zal wel.’ Ze loopt door. ‘Weer een verkeerspunt erbij met nog meer camera’s. 🙁 Een volgende keer een andere route kiezen is geen optie. Ik ga maar eens bellen naar de gemeente om mijn zorgen kenbaar te maken.’”

Stap 4: verhaal verbeelden

Daarna vroeg Sophie ons om ons eigen verhaal te verbeelden. Dat betekende in de praktijk dat we aan de slag gingen met OPENAI/DALL-E (een systeem dat realistische beelden kan creëren op basis van omschrijvingen)  en Google. Door telkens andere zoekwoorden te gebruiken, ontstonden er nieuwe beelden. En al puzzelend met woorden, kregen we soms bizarre en soms hele rake beelden bij ons verhaal. Het was interessant en leerzaam om AI in te zetten voor een creatief proces.

Stap 5: het kunstwerk van Sophie

Met onze verschillende verhalen en beelden is Sophie aan de slag gegaan. Onze denkwijzen en verbeeldingen waren haar inspiratiebron om te komen tot het ontwerp van een kunstwerk.

Foto: kunstwerk van Sophie Helene Dirven en Liam von Rotz

Met dit kunstwerk (gemaakt door student Liam von Rotz van het Techniek College in Rotterdam) zijn wij naar het verkeersplein van de lasersensor gegaan en zijn we in gesprek gegaan met voorbijgangers. Het kunstwerk trok bij velen de aandacht. Maar dat was niet het enige resultaat van de workshop van Sophie.

Reflecteren als team

Mijn verhaal was mijn verhaal. En daar werd ik me pas bewust van toen ik de verhalen las van de andere projectteamleden die ook met iQueen aan de slag waren gegaan. Daar waren vergelijkbare verhalen ontstaan, maar als je er goed naar keek, wél met andere invalshoeken. Zoals: waarom zou je de overheid vertrouwen en contact opnemen? Of: levert de lasersensor mij persoonlijk wel iets op?

Deze werkwijze van Sophie, gaf mij en mijn teamleden een mooi, nieuw inzicht.

Ik had de vragen en het verhaal van iQueen vanuit mijn eigen manier van denken ingevuld, net als de andere teamleden. En de resultaten waren daardoor wezenlijk anders. Voor mij was het dus leerzaam om te ontdekken dat de invulling die ik aan iQueen had gegeven, veel zei over hoe ik op dat moment dacht en dat er nog veel andere invalshoeken mogelijk waren. Deze andere invalshoeken herkende ik wel, maar kwamen op dat moment niet direct bij mij op. Wat betekent dat dan voor het ontwerp dat ik daarna zou hebben gemaakt?

Daarnaast was het ook écht leuk om een keer niet met geeltjes of een whiteboard te brainstormen over wat er nodig is om inclusief te communiceren. De aanpak van Sophie voegde toe dat we in verhalen en beelden meedachten en -voelden. Hoe waardevol is het om een creatieve aanpak in te zetten in je projectteam? Het werkt verhelderend en helpt te relativeren. Het zorgt ervoor dat je kunt reflecteren op jezelf én binnen je team. En het is nog leuk ook!

Hoe reflecteer jij in jouw werk en met jouw team? En hoe breng jij creativiteit in het ontwerpen van een slimme stad?