Webinar ‘Gebruikerstesten afnemen bij visueel beperkte deelnemers’
Op 8 april 2021 vond het webinar plaats over de meerwaarde van het betrekken van mensen met een visuele beperking bij gebruikersonderzoek. Tijdens het webinar deelde Wesley Poelman zijn inzichten uit onderzoek bij duo.nl en inburgeren.nl. Joost Rongen van de Oogvereniging zoemde dieper in op de doelgroep. En ervaringsdeskundigen Amany Shalha en Tim in ‘t Veld (tevens zelfstandig consultant digitale toegankelijkheid) deelden hoe zij de digitale wereld ervaren en er hun weg in vinden.
Wil je het webinar terugkijken? Of wil je de vragen en antwoorden uit de chat lezen? Je vindt alles op deze pagina. Inclusief de links die in het webinar en in de chat werden gedeeld en de presentaties.
Presentaties

Handige links
- Terugblik op webinar ‘Wettelijke verplichting toegankelijkheid apps’
- De Oogvereniging
- Peter van Grieken heeft een artikel (in het Engels) geschreven over waar je rekening mee moet houden bij het testen met mensen met beperkingen.
- De afgelopen jaren is hard gewerkt om mensen met een beperking toegang te bieden tot de digitale dienstverlening van de (semi-)overheid. Volgens de wetgeving hebben we hiermee ons einddoel bereikt. Is dat in de praktijk ook zo, of is dit pas het begin? Lees de blog van Wesley op de website van Gebruiker Centraal.
- Zo maak je je website en app toegankelijk voor mensen met een visuele beperking.
- Ontwerpen voor inclusie is niet anders dan bestaande ontwerp-aanpakken waarbij de gebruiker centraal staat. Bij ontwerpen voor inclusie schenk je speciale aandacht aan diversiteit bij gebruikers. In het stappenplan op de website van Gebruiker Centraal Inclusie vind je informatie en methoden over hoe dit te doen en hoe je inzichten te delen met anderen.
- Op de website van Gebruiker Centraal staan al onze podcasts, waaronder 6 over inclusieve dienstverlening.
- Wie heeft er baat bij webtoegankelijkheid? Waarom zou je je druk maken? Het is duidelijk alleen voor die ene blinde man die de website toch nooit bezoekt. Dus waarom zou je investeren in het toegankelijk maken van de site? Lees de blog van Rian Rietveld op de website van A11Y.
- Optimaal Digitaal tip 121: Ontwerp een inclusief product
- Optimaal Digitaal tip 116: Betrek belangenbehartigers en de doelgroep zelf
- Chrome extension Colorblindly
Er zijn ook plugins die je kan downloaden in de webbrowser die verschillende contrasten weergeven. - In de (webinarserie) Direct Duidelijk Tour hebben we het over de beperking laaggeletterdheid gehad:
- Leestip: het boek ‘Inclusive Front-End Design Matters’
- Video “Building Inclusive Components” with Heydon Pickering
- Een (onvolledig) overzicht met ervaringsdeskundigen op de website van Gebruiker Centraal.
- Ieder(in) heeft een handreiking voor het inzetten van mensen met een beperking bij webdesign.
- Toolkit Maak je gemeentewebsite toegankelijk.
- Een van de webinars in de Direct Duidelijk Tour ging het ook over betrekken van ervaringsdeskundigen.
- Hoe toegankelijk zijn videoconferentie tools?
- Tim in ‘t Veld
- Video ‘Usefulness, Utility, Usability: 3 Goals of UX Design’ met Jakob Nielsen
- Meer info over WCAG 3.0 en WCAG 2.2
(WCAG 3.0 is in een zeer vroege fase en een allereerste schets)
De laatste versie van WCAG, in Nederlandse vertaling. - Artikel op de website van DDAI ‘Dit kun je verwachten van de WCAG 2.2’.
- Gebruiker Centraal heeft ook een Expertpanel Gebruiksvriendelijkheid. Deze groep kan je vragen om je website, app, product of dienst te laten reviewen op toegankelijkheid, de bruikbaarheid en begrijpelijkheid. Dit kan je als aanvulling doen op de gebruikerstesten met gebruikers/ervaringsdeskundigen.
- Met accessibility overlays kun je niet aan de wet voldoen.
- App tip: Bartimeus Zien App
“Gaf mij veel inzicht m.b.t. de verschillende oogaandoeningen.” - Terugkijktip: webinar ‘Werken met een testteam van ervaringsdeskundigen’.
- De website van Bergman Eyeclinics is erg moeilijk te gebruiken. Heel fijn na allemaal oogoperaties. Marco Kramer schreef er een blog over met screen recording (toen hij weer kon zien). Lees de blog ‘Inclusive Design: optimaliseer je website voor alle mensen’.
- Marie van Driessche heeft ook zo’n voorbeeld in haar presentatie ‘Ontwerpen voor doven’. Ze is doof en vraagt doventolk aan wat wordt afgewezen. Voor meer info kan ze bellen.
- Open Broadcaster Software (gratis en open source software voor schermopnames)

Vragen en antwoorden uit de chat
Veel kijkersvragen zijn door de sprekers in het webinar beantwoord, maar in de chat werden ook veel vragen van kijkers door andere kijkers beantwoord. Die hebben we voor je op een rijtje gezet.
Hoe kom je aan mensen om te testen?
Een (onvolledig) overzicht met ervaringsdeskundigen vind je op de website van Gebruiker Centraal.
Je kunt ook contact opnemen met het Maatschappelijk Burgerplatform in de gemeente. Zij hebben in hun netwerk vaak inwoners (met of zonder beperking) die willen meewerken aan een test.
En veel gemeenten hebben een lokaal gehandicaptenplatform. En iedere gemeente heeft een Adviesraad Sociaal Domein.
Hoe verschilt een mobiele app van een website wat betreft richtlijnen en testbaarheid?
De richtlijn (WCAG) verschilt niet voor apps en websites, de test wel.
WCAG2.2 voegt wat extra SC toe m.b.t. mobiel.
Zijn er apps die als goed voorbeeld kunnen dienen?
De Coronamelder, de Appt app, WhatsApp, Albert Heijn, NS reisplanner en de DigiD app zijn toegankelijk.
NB. Op de DigiD app valt nog wel het een en ander aan te merken. Kan o.a. niet in landscape mode gebruikt worden. Invullen van pincode is ook niet optimaal met schermlezer.
Zijn er ook kosten aan verbonden als je ervaringsdeskundigen wil vragen om je website te testen?
Ja, in principe wel. Het gaat meestal om getrainde vrijwilligers die tijd, kennis en ervaring inzetten. Dus er wordt een vergoeding gevraagd.
Wat is het verschil tussen gebruiksvriendelijkheid en een goede gebruikerservaring?
Gebruiksvriendelijkheid staat niet gelijk aan een goede gebruikerservaring.
Gebruiksvriendelijk: de gebruiker kan zich er goed mee redden.
Goede gebruikerservaring: de gebruiker wordt blij van, door en met het gebruik.
De 3-deling: toegankelijk, duidelijk en bruikbaar. Aanvullend maakt dit een (goede) gebruikerservaring. Usability is slechts een onderdeel van een fijne user experience, utility & usefulness ook, zie de korte video hierover van NNGroup.
Forrester heeft ook model met effect, ease en emotion, over de diepte van gebruikersvaring. Ook een fijne kapstok.

Werkt Zoom goed voor remote testing met deelnemers met een visuele beperking? Ook mobiel?
Zoom is toegankelijk en heeft veel instellingen m.b.t. toegankelijkheid. Is wel alleen in het Engels beschikbaar. Zie ook het onderzoek van Stichting Accessibility; Hoe toegankelijk zijn videoconferentie-tools?
Zoom is leuk, maar veel gebruikers zijn mobiel. Dit is een goedkope en eenvoudige oplossing die niet afhankelijk is van het installeren van techniek op ieders’ smartphone: Mr Tappy. Mr Tappy neemt het scherm (en de spraak) van de gebruiker op. De gebruiker kan zijn eigen smartphone of device gebruiken. Voordeel van Mr Tappy is ook gebruikersgemak en mogelijkheid tot Assisted User Testing in plaats van remote, waarbij je de context en de non-verbale zaken niet meekrijgt.
Voor gebruikers zonder beperking kun je ook Lookback gebruiken.
Dit werkt ook fijn, want is speciaal gemaakt voor remote testen: Userfeel
Stichting Appt is bezig met de ontwikkeling van een app om andere apps mee te kunnen testen. Over 2 maanden is beta-versie beschikbaar. Mocht daar interesse in zijn, dan kun je met Jan Jaap de Groot contact opnemen via janjaap@appt.nl.
Profiel software-ontwikkelaar en tester: 30 jaar oud, zonder beperking. Dan werkt het design top. Maar met vergroot lettertype is het design ineens niet meer echt goed te gebruiken. Test dus met breed scala aan gebruikers.
Werkt een hardopdenkprotocol bij een usability test wel in combinatie met een screenreader? Zowel voor deelnemer als onderzoeker.
Dat gaat prima. Wisselt elkaar af.
Bij iOS en Android kun je ‘ondertiteling’ aanzetten om de gesproken tekst te tonen. De gebruiker kan dan oortjes gebruiken zodat spraak niet door elkaar gaat. En als afnemer van de test kan je na afloop alle schermlezer ondertiteling uitwerken.
Voor screenreader is het op de juiste manier gebruiken van bijvoorbeeld HTML-code belangrijk. Gebruik geen Design-tags maar HTML-tags (bijvoorbeeld voor een Heading).
Heb je er als visueel beperkte gebruiker überhaupt iets aan als de website zelf een custom gebouwde screenreader aanbiedt?
Ga alsjeblieft geen overlays /tools installeren op website. Dat vermindert vaak juist de gebruikerservaring. Zie ook: accessibility-overlays kunnen een website niet toegankelijk maken.
Ontwerp-tools zoals Figma bieden al tooltjes die checken op kleur-contrastwaarden, of alles goed leesbaar is etc. Is dat voldoende of zou je dan alsnog een gebruikerstest doen met mensen met een visuele beperking? Is een gebruikerstest met visueel beperkten zoals kleurenblinden überhaupt nuttig of is de WCAG-check-tool in Figma eerst voldoende?
Eerder werd genoemd dat een ontwerp in Figma niet echt geschikt is voor evaluatie door ervaringsdeskundigen. Als je wilt testen of de contrastkeuzes die je op basis van Figma hebt gemaakt, zou ik er een simpele HTML mockup van laten maken met de gekozen kleurwaarden en die laten testen.
Er zijn veel verschillende visuele beperkingen. Blinden hebben niet veel aan een Figma-schets natuurlijk, maar slechtzienden kunnen deze natuurlijk wel zien. Dit is breder dan kleurenblindheid, bijvoorbeeld kokervisus. Het is wel erg lastig om dit goed te testen want veel visueel beperkten maken gebruik van hulpmiddelen.
Heeft iemand nog ervaring met vergoedingen voor testers?
(het is vooral lastig met uitkeringen die gekort kunnen worden, cadeaubonnen problemen met de Belastingdienst, etc.)
Manier van vergoeden is inderdaad afhankelijk ook van de persoonlijke situatie van de ervaringsdeskundige. Is dus ook maatwerk. En ook zijn er ervaringsdeskundigen die werken vanuit een organisatie die daarop beleid heeft.
Ik zie ook wel vaak dat een website een ‘contrast switch’ knopje biedt, die de content ineens in bijvoorbeeld zwart wit toont waardoor het makkelijker leesbaar is. Hebben gebruikers met een visuele beperking hier iets aan, of hebben ze zelf vaak wel dat soort tooltjes geïnstalleerd in hun browser die dat kunnen doen?
Het is falen van grafisch ontwerp. Zorg dat het ontwerp voldoende contrast biedt, dan heb je zo’n optie niet nodig.
Contrast switches zijn alleen handig als je naast een goed contrast een nog beter contrast wil aanbieden (AAA). Het zou niet moeten dienen als een optie om genoeg contrast op je site te hebben.
“Zo’n zwart/wit knop kan voor sommige gebruikers veel uitmaken. Zelf gebruik ik een Mac, daar gebruikte ik het vaak, kon ik bovendien zwart/wit omkeren in wit/zwart wat soms nog beter werkte. (ik ben zo’n 5 jaar blind geweest, daarvoor slechtziend).”
Tips en mooie quotes van kijkers
In de chat werd vragen beantwoord, links gedeeld en interessante dingen verteld. Ook die tips en mooie quotes hebben we onder elkaar gezet. En een aantal staan hierboven al tussen de tekst.
- Gebruik de 3-deling: toegankelijk, duidelijk en bruikbaar. Aanvullend maakt dit een (goede) gebruikerservaring.
- Technisch voldoen aan de WCAG maakt de website nog niet begrijpelijk of intuïtief bedienbaar. Check en beoordeel op zowel WCAG als feedback van ervaringsdeskundigen.
- Er zijn meer AAA succescriteria die vaak uit gebruikstesten komen. Bij apps bijvoorbeeld zijn aanraakvlakken al snel te klein voor mensen met een motorische beperking.
- Het gaat niet alleen om ‘klanten’, er werken ook mensen/collega’s in bedrijven die met software moeten werken die niet altijd zo toegankelijk is.
- Apps lopen ongeveer 10 jaar achter op websites. Weten jullie nog de niet schaalbare websites met vaste breedtes en dat je naar rechts moest scrollen om alles te kunnen zien? De meeste apps zijn nu in dat stadium. Daarom is landscape modus ook zo moeilijk voor veel apps.
- Samen met de Oogvereniging en andere organisaties van mensen met een beperking werkt Ieder(in) aan een manier om de brede inzet van ervaringsdeskundigen bij het design van websites en apps te gaan stroomlijnen.
- Dé gebruiker bestaat niet. Je moet gebruikerstests benaderen vanuit verschillende invalshoeken, en dat begint zoals Wesley al zei: Bepaal scherper je testcriteria: wát wil je testen, voor welk type gebruiker. Maak op basis daarvan je keuze of dat remote kan of beter in een live setting.

Geef je mening
Wat vond je van dit webinar? We zijn benieuwd naar jouw feedback!
Meer over Inclusie en digitale toegankelijkheid, Onderzoeken, testen en meten