Tips om inclusief te communi­ceren met iconen

Iedereen kent het gebruik van iconen wel. Van een verbiedend icoon dat je ergens niet mag roken, tot de meest ‘upcoming’ variant van het handen wassen. Vaak wordt er gedacht dat je met iconen goed kunt communiceren, maar is dat wel zo? En als je iconen inzet, doe je dit dan alleen met beeld, of ook met tekst? In het webinar Inclusief communiceren met iconen spraken we met Lydeke van de Taalunie en met Charlotte en Lisanne van de Universiteit Utrecht. Zij deden gezamenlijk onderzoek naar de communicatie met iconen.

Het belang van begrijpelijke overheidscommunicatie

Begrijpelijke overheidscommunicatie is belangrijk. Maar is de communicatie met iconen vanuit de overheid wel voor iedereen te begrijpen? Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht blijkt dat veel mensen de gebruikte iconen niet goed interpreteren. Hierbij gaat het niet alleen om mensen met een andere taalachtergrond of met beperkte taalvaardigheden, ook hoogopgeleide mensen begrijpen niet alle iconen.

Charlotte legt uit: “Een icoon is een sterk vereenvoudigde weergave van een bepaald object of principe. Om een voorbeeld te geven, wil ik het bord noemen dat verbiedt om je fiets ergens te parkeren. Je ziet een fiets met een kruis erdoorheen. Dit is over het algemeen een vrij duidelijk icoon.” Lisanne vult aan: “We concentreren ons vaak op het verbeteren van schriftelijke communicatie. Toch zien we steeds vaker hoe belangrijk duidelijke beelden zijn. Denk hierbij aan de iconen die gebruikt worden bij communicatie over coronamaatregelen. Tekst en beeld gaan steeds vaker hand in hand, sterker nog, soms is beeld het enige middel om een boodschap over te brengen.”

In hun onderzoek gingen zij in op de meest voorkomende vragen zoals:

  • Hoe zet je iconen effectief in als middel voor inclusieve communicatie?
  • Wat doet kleurgebruik?
  • Hoe kun je iconen testen bij verschillende doelgroepen?

De 3 functies van iconen uitgelicht

In veel gevallen wordt er gedacht dat je met iconen goed kunt communiceren, maar is dat wel zo? En als je iconen gebruikt, is het dan nodig om er ook tekst bij te gebruiken?
Charlotte legt uit dat iconen 3 verschillende functies hebben:

  • Instrueren (gebruiker aanzetten tot een bepaalde handeling);
  • Waarschuwen of verbieden;
  • Informeren.

Lisanne vult aan dat informeren vaak samengaat met iconen in combinatie met tekst. “Ze vullen elkaar aan. Dit hoeft bij instruerende en verbiedende iconen zeker niet zo te zijn, zoals bij het fietsverbod.”

Maar bij begrijpelijke overheidstaal gaat het niet alleen om teksten, zegt Lydeke van de Taalunie. “De overheid communiceert niet alleen met tekst, ook met beeld. Met name als we kijken naar de coronaregels, was er vanuit de overheid veel behoefte om duidelijk te krijgen of alle iconen voor iedereen te begrijpen zijn.”

Tijdens het onderzoek is er contact gezocht met verschillende gemeenten met de vraag of zij iconen wilden aanleveren die zij met burgers delen. Dit ging niet alleen over iconen rondom de coronamaatregelen.

Lydeke legt uit dat ze zijn gaan kijken bij welke gemeenten alle iconen terugkomen en wat de kenmerken van deze betreffende iconen zijn. In hoeverre vertonen ze gelijkenissen met de werkelijke wereld? Zijn ze dynamisch? En wat is eigenlijk het doel van de iconen?

Is communiceren met iconen nou echt een goed idee?

Een onderdeel van het onderzoek bestond uit een interview met de ontwerpers van de iconen. “Het opvallendste vonden wij toch wel dat er vooral veel rekening wordt gehouden met de huisstijl van de betreffende gemeente. Denk hierbij aan kleurelementen, want de kleur wordt meestal ingezet om een huisstijl aan te duiden. Toch zagen we tijdens het onderzoek dat kleur een veel belangrijkere functie heeft. Namelijk, het interpreteren of iets wel of juist niet mag. Zo wordt rood geassocieerd met ‘niet doen’ of ‘stoppen’ en groen juist als goed teken”, aldus Lisanne en Charlotte.

Op de vraag wat nou de belangrijkste conclusie van het onderzoek was, is Charlotte duidelijk: “Bijna iedereen had moeite met het begrijpen van alle iconen, ook de hoogopgeleide mensen. En dit terwijl er juist wordt gedacht dat met name mensen met beperkte taalvaardigheden iconen beter begrijpen. Uit ons onderzoek bleek dit dus niet altijd zo te zijn.”

Lisanne vult aan: “In het gebruikersonderzoek hebben we expres de tekst bij sommige iconen weggelaten. Toch merkten we dat dit niet altijd goed overkwam. Het lijkt erop dat de combinatie van beeld en tekst een goed idee is, maar om hier iets concreets over te zeggen is meer onderzoek nodig.”

Alle tips over iconen op een rij

Lydeke geeft aan dat er vanuit veel gemeenten een grote wens is voor een ‘visuele bibliotheek voor iconen’. Als er een databank is met allerlei iconen, zorg je ervoor dat meer mensen weten hoe iconen te gebruiken én te interpreteren zijn. Niet voor niets werkt de Taalunie inmiddels aan deze databank.

Alle tips van de experts op een rij:

Tip 1: gebruik een icoon in plaats van een foto om een boodschap over te brengen

Een icoon is over het algemeen makkelijker te begrijpen dan een foto. Bij een foto zie je vaak veel meer context en afleidende elementen en dit kan voor verwarring zorgen. Houd het vooral simpel om de boodschap goed over te brengen.

Tip 2: zorg dat de kleuren overeenkomen met het gedrag wat je wilt communiceren.

Veel mensen hebben dezelfde associatie als het gaat om kleuren. Zowel nationaal als internationaal denken mensen bij rood aan ‘stop’ en bij groen aan ‘goed’. Wil je uitbeelden dat iets niet mag? Gebruik dan een rode kleur.

Tip 3: de boodschap is belangrijker dan de huisstijl.

Deze tip hangt een beetje samen met tip 2. Toch zie je dat veel gemeenten het belangrijk vinden om hun huisstijl terug te laten komen in de iconen die ze gebruiken. Hierdoor is de kans groot dat de boodschap niet goed overkomt. Het advies is om beter te kijken naar de boodschap die een icoon moet overbrengen, dan het aanduiden van de huisstijl.

Tip 4: houd rekening met culturele verschillen.

Er wordt vaak gedacht dat iedereen dezelfde associaties heeft met bepaalde iconen, toch blijkt uit het onderzoek dat dit niet zo is. Een goed voorbeeld is het gebruik van een grafzerk om een overlijden aan te duiden. In veel culturen is dit niet ‘gebruikelijk’ en daarom zullen zij het icoon van een grafzerk niet snel linken aan een overlijden.

Tip 5: zorg voor integratie tussen de uitleg en het betreffende icoon.

Deze tip heeft vooral te maken met iconen die te zien zijn tijdens de coronapersconferenties. Onder de katheder zijn verschillende iconen te zien, maar eigenlijk wordt er geen uitleg gegeven. Daarmee suggereer je dat mensen ‘het wel begrijpen’. Er komt dus veel informatie binnen, maar het wordt niet aan elkaar gerelateerd. Verwijs tijdens een uitleg letterlijk naar het betreffende icoon, zo begrijpen mensen het. Het gaat hierbij echt om de integratie.

Tip 6: schakel een professional in als je iconen gaat inzetten.

Het ontwerpen van een icoon is een vak apart. Een gespecialiseerde ontwerper weet precies waar hij op moet letten en kan het juiste advies geven. Heb je als bedrijf geen budget hiervoor? Bedenk dan dat het beter is om een goede tekst in te zetten dan een slecht te begrijpen icoon.

Webinar terugkijken of meer lezen?

Dit blog is geschreven naar aanleiding van het webinar ‘Inclusief communiceren met iconen’. Wil je het webinar terugkijken? Of alle tips, handige links en wat leesvoer over dit onderwerp op een rij zien? Neem dan een kijkje op de terugkijkpagina van ‘Inclusief communiceren met iconen’.

Hoort bij het thema

Hoort bij de community