Taaltips? Jullie kunnen de boom in!

De taaltipboom: een kartonnen boom waar mensen taaltips op een papiertje in konden ophangen.

Tijdens de Heerlijk Duidelijkdag van de Taalunie op 21 mei konden deelnemers hun taaltip achterlaten op de ‘taaltipboom’. Welke tips geven vakgenoten elkaar? Ik heb alle tips verzameld. En vanuit mijn ervaringen uit de praktijk en in mijn werk als coördinator communicatie bij Gebruiker Centraal aangevuld met extra lees-, luister- en kijktips.

Ken je publiek

Begrijp wie je publiek, of doelgroep, is en wat deze mensen bezighoudt. Ga met ze in gesprek. Laat je leiden door data en feiten over je doelgroep. En pas je communicatie hierop aan. Met het juiste taalniveau zorg je er bijvoorbeeld voor dat ook mensen die moeite hebben met lezen, je brief lezen en begrijpen. En met deze kennis vergroot je de relevantie van je boodschap. Je zult zien dat je vaker de gewenste resultaten behaalt.

Luister!

‘Luister!’ zag ik daarna op een blaadje staan. Goeie tip.
De kunst van het luisteren. Als je écht wilt weten wat er bij iemand leeft, moet je eerst goed naar die ander luisteren. Goed luisteren is cruciaal om te weten wat er leeft onder de mensen in onze samenleving. Als je dat weet, snap je namelijk ook waarover en hoe je moet communiceren.

Ik moet meteen denken aan die ene aflevering in de Direct Duidelijk Tour, waarin Eric de Haan van de Stichting Gouden Oor en Femke Schaafsma van de gemeente Almere vertellen wat luisteren moeilijk maakt en hoe je hier als overheid aan kunt werken.

Of onze podcast ‘Voor duidelijke communicatie is écht luisteren nodig’ met alle lessen uit de Direct Duidelijk Tour rond dit onderwerp. Of lees ‘Voor duidelijke communicatie is écht luisteren nodig’ online.

2 taaltips in de boom: Luister! En betrek de doelgroep erbij.

Betrek de doelgroep zelf erbij

Ook een hele goede tip. Iets waarvoor Gebruiker Centraal staat: ga in gesprek met je doelgroep. Liefst al in een zo vroeg mogelijk stadium. Test je teksten bij je doelgroep.

Het is ook een tip van Optimaal Digitaal: Betrek belangenbehartigers en de doelgroep zelf. Het Optimaal Digitaal Spel is een handig hulpmiddel om je (online) dienstverlening te verbeteren. Optimaal Digitaal biedt meer dan 100 tipkaarten. De tips op de tipkaarten zijn gebaseerd op onderzoek en interviews met professionals binnen en buiten de overheid.

Test bij je doelgroep

Wil je weten of jouw tekst duidelijk is? Ga testen! Niet vanachter je computer thuis. Maar op straat, aan de balie of in de bibliotheek: met ‘echte mensen’.

Ook hierover ging een webinar in de Direct Duidelijk Tour. In dit webinar gaat presentator Lodewijk van Noort in gesprek met Jacinta de Moor (gemeente Haarlemmermeer), Marc Mulder (Movisie) en Karen Deschamps (Vlaamse overheid). Over hun verschillende manieren van testen, waar ze tegenaanlopen en hun tips.

In het webinar ‘Testen, testen, testen’ vertellen Gerda van de Bunt (gemeente Zwolle), Suzan van den Hoogen (gemeente Den Haag) en Michèle Looije (gemeente Rotterdam) over hun verschillende aanpakken. En geven ze antwoord op vragen als: hoe ga je aan de slag met testen? Wat heb je hiervoor nodig? Welke vragen stel je? Hoe vraag je mensen om mee te denken?

Of luister de podcast ‘Doe onderzoek en test met gebruikers’ met alle lessen over testen uit de Direct Duidelijk Tour.

Zelf aan de slag? Check het stappenplan ‘Test je tekst’ dat Testlab on Tour ontwikkelde.

Deze is leuk om te lezen: De beste smoezen om niet te testen (en hoe hierop te reageren).

En op de website van Heerlijk Helder vind je heel veel en praktische informatie over testen.

Maak gebruik van de ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid van Stichting ABC

Taaltip in de boom: Maak gebruik van ervaringsdeskundigen laaggeletterdheid van Stichting ABC.

Het is altijd goed om je teksten ook (!) door mensen te laten testen die moeite hebben met lezen. Je kunt daarvoor terecht bij bijvoorbeeld de Stichting ABC. Een ervaringsdeskundige laaggeletterheid, ook wel taalambassadeur genoemd, test je tekst op aspecten als: zijn woorden niet te lang, zijn zinnen niet te ingewikkeld, is de opmaak van de tekst wel overzichtelijk genoeg? Een taalambassadeur kan bijvoorbeeld brochures van gemeentes, de bewegwijzering in ziekenhuizen, websites of formulieren van de overheid testen. De feedback die je terugkrijgt is vaak heel waardevol. Hiermee kun je direct je teksten verbeteren.

Op onze website hebben we een overzicht staan met allerlei organisaties en belangenverenigingen waar je terechtkunt voor ervaringsdeskundigen.

Leuke tips om je eigen tekst te testen

Er hingen ook wat tips in de boom die je kunnen helpen als je een tekst aan het schrijven bent of een tekst klaar hebt. Om te checken op structuur, lopende zinnen, en begrijpelijkheid.

Op de website van Heerlijk Helder vind je 20 tips voor een heldere taal en heldere teksten.

Lees hardop wat je hebt geschreven

Taaltip in de boom: Lees hardop wat je hebt geschreven.

Lees je tekst hardop­­ ­­­om te controleren op ontbrekende woorden en zinnen die wringen. Nog beter: vraag aan iemand anders om de tekst voor te lezen. Tijdens het schrijven weet je precies wat je wil zeggen en vlieg je steeds sneller over je eigen woorden heen. Eigenlijk lees je niet eens meer echt. Daardoor kan het heel makkelijk gebeuren dat je een spelfout over het hoofd ziet. En zeker als je de zinsbouw een keer hebt omgegooid, sluipen er fouten in je tekst. Hardop voorlezen dwingt je opnieuw naar je tekst te kijken. Doe dat tussendoor en aan het eind. En als het even kan een dag later nog eens. Hardop lezen laat je struikelen over de zinnen die in je hoofd best vloeiend leken, maar dit toch niet zijn.

Zet het in je eigen woorden

Als je niet goed weet hoe je een korte, duidelijke tekst op papier moet zetten, kun je deze tip ter harte nemen. Zodra je aan je partner of vriend vertelt waar de tekst over gaat, geef je eigenlijk al een duidelijke samenvatting. Zeker als je partner of vriend niets van de inhoud weet. Als je die tekst uittypt, ben je al een heel eind op weg.

Schrijf zoals je zou praten tegen je oom of tante

Deze tip lijkt op de tip hiervoor. Je oom of tante snappen over het algemeen niet waarmee jij in je werk bezig bent. Bedenk hoe je aan hen zou uitleggen wat er in de tekst moet komen te staan, en typ dat uit.

Leg je tekst uit in en gesprek met tekeningetjes

Ook een goeie en leuke tip! Als je iets tekent maak je het concreet. Dat kan helpen bij het schrijven van een duidelijke tekst.

Zet de belangrijkste info voor je lezer eerst

Deze tip is (hopelijk) bekend bij iedere communicatieadviseur en tekstschrijver. Zet je belangrijkste boodschap dus meteen vooraan in je tekst. Dan weet de lezer waar de tekst over gaat en geef je een goede reden om verder te lezen.

Make it as simple as possible, but not simpler than that

Albert Einstein
Diverse taaltips in de boom.

Letterlijke taaltips

Een tip van een tekstschrijver: ‘Minder kunnen, willen, moeten gebruiken. Schrijf niet: “Ik wil u bedanken”, maar: “Ik bedank u”. Schrijf niet: “Ik moet u waarschuwen”, maar: “Ik waarschuw u”. Schrijf actief, zoveel mogelijk in de tegenwoordige tijd en met zo weinig mogelijk hulpwerkwoorden (zijn, hebben, worden, kunnen, zullen, proberen).

En: ‘gebruik ‘die’, ‘‘m’ of ‘ze’ in plaats van ‘deze’.’

Mijn collega Jeroen Schalk had nog een ander ergerwoord in dit rijtje: ‘welke’. Bijvoorbeeld: “De documenten welke u onlangs zijn toegezonden.” Zoals hij er dan zo mooi bij zegt: “Menschen, stop met het verwelken van den tael!”

Voor het antwoord op al je vragen over taal verwijs ik je graag naar Taaladvies.

Onze Taal de grootste taalvereniging ter wereld. Ze geven deskundig taaladvies: alles over taal voor iedereen.

Handige linkjes

‘Leer van Thuisarts.nl’ schreef iemand op. Waarschijnlijk geïnspireerd door de sessie van Wouter van Wingerden en Jantine Woudstra, eind- en hoofdredacteur van Thuisarts.nl. Op Thuisarts.nl kun je antwoord vinden op je vragen over ziekte en gezondheid. Dat gebeurt 80 miljoen keer per jaar. Die informatie komt van huisartsen en specialisten. Hoe maak je van moeilijke medische inhoud teksten die bijna iedereen snapt? Jantine en Wouter vertelden tijdens de Heerlijk Duidelijkdag hoe dat werkt. Zij gaven bijvoorbeeld deze tips:

  • Doe zo weinig mogelijk aannames over wie je lezer is of wat die al weet.
  • Ontdek welke vragen je lezer heeft. Zorg dat je die beantwoordt.
  • Doe dat superduidelijk. Alles wat vaag of dubbelzinnig is, kan nieuwe vragen oproepen.

Dit stond op een ander briefje: ‘Nog meer boeken en kranten in eenvoudig Nederlands op wablieft.be’. Want inderdaad, Wablieft verkoopt ook boeken die in eenvoudig Nederlands geschreven zijn. Door bekende Vlaamse auteurs. Slotspreker Ralf Beekveldt maakte zich tijdens de Heerlijk Duidelijkdag hard voor boeken in eenvoudige taal. Zijn uitgeverij Eenvoudig Communiceren hertaalt (vereenvoudigt) moderne literatuur. Om mensen die moeite hebben met lezen ook de mogelijkheid te bieden een goed boek te lezen.

‘Gebruik de app Lees Simpel. Dan krijg je de kern van de tekst te zien’, heeft iemand opgeschreven. Iemand anders heeft een briefje erbij geplakt met: “Hmm, liever een begrijpelijke tekst schrijven!”. De app Lees Simpel is ontwikkeld voor burgers om onbegrijpelijke brieven te ‘vertalen’. Maar inderdaad: moeten we ons niet focussen op het schrijven van begrijpelijke brieven, zodat dit soort apps niet nodig zijn?

Boekentips

Een Heerlijk Duidelijkdag-deelnemer tipt: ‘Gebruik de stappenplannen uit het boek ‘Eerste hulp bij taalkwesties’ (Van Dale)’. Hoe schrijf je een levendige tekst? Hoe vervoeg je een Engels werkwoord als managen? Wanneer gebruik je een puntkomma of een dubbelepunt? Verwijs je naar mensen met hij, zij, hen of die? Met dit boek heb je een onmisbaar hulpmiddel in handen dat je veilig en snel door elke schrijfopdracht loodst.

En dan heb ik zelf nog een tip voor boek: Direct geleerd, duidelijk gedaan. 1 dag, 20 uur en 20 minuten: zoveel tijd heb je nodig om de eerste 50 afleveringen van de Direct Duidelijk Tour achter elkaar te bekijken. We kunnen ons voorstellen dat je die tijd niet hebt. Daarom is er nu een boek: Direct geleerd, duidelijk gedaan. Je kunt dit boek online lezen, beluisteren als podcast of als gedrukt exemplaar bestellen.

Mijn taaltips

En dan heb ik zelf nog een paar taaltips voor je:

  • Op de Toolkit Taal vind je onderbouwde richtlijnen voor schrijven, voorbeeldbrieven, handige hulpmiddelen, tips voor het gebruik van beeld, iconen, duidelijke juridische taaltips en informatie over testen.
  • Begrijpelijke taal is een voorwaarde is om gebruikers te bereiken. Wil je de taal in jouw organisatie direct duidelijker maken? Speel dan het Optimaal Digitaal Spel met de speelset Begrijpelijke taal.
  • Veel webinars in de Direct Duidelijk Tour gaan over duidelijke (overheids)communicatie. Onderwerpen als B1-taalniveau, begrijpelijke juridische communicatie, beeldtaal en inclusief taalgebruik komen voorbij. Alle webinars zijn terug te kijken en te -lezen.
  • Dagdagelijks, een call inschieten, het ambitieniveau: dit zijn woorden of uitdrukkingen die je terugvindt in het spel Zeg dat dan!. Het spel is bedoeld om je bewust te worden van de lastige, wollige, onduidelijke woorden die we allemaal wel eens gebruiken.
  • Spreker Talissa Oude Bennink, die samen met Femke van Damme workshops ‘Begrijpelijke overheidstaal’ verzorgde op de Heelrijk Duidelijkdag, gaf nog een mooie tip mee: het onderzoek van Henk Pander Maat en Jet Gravekamp: ook hoogopgeleiden hebben voorkeur voor duidelijke, eenvoudige taal.
  • Op de website van Heerlijk Helder in Vlaanderen vind je heel veel informatie over duidelijk schrijven, inclusief praktische tips, voorbeeldbrieven, informatie over testen, en inspiratie.
  • Wablieft wil de wereld begrijpelijk maken voor iedereen. Met nieuws dat eenvoudig en duidelijk is. Prachtige boeken die vlot lezen. En door organisaties te helpen om hun communicatie te vereenvoudigen.
  • Kortom is de Vlaamse vereniging voor overheids- en socialprofitcommunicatie, met blogs, trainingen en een kenniscentrum over communicatie.

Begrijpelijke communicatie in het hoger onderwijs:

  • Werk je in het hoger onderwijs en heb je interesse in een gratis workshop ‘begrijpelijke overheidstaal’ in een (online) vak binnen jouw opleiding, of tijdens een evenement van de faculteit of een studiedag van jouw docententeam? De Taalunie biedt in 2024 workshops ‘begrijpelijke overheidstaal’ aan voor studenten of docenten op Nederlandse hogescholen en universiteiten. Het doel van deze gratis workshops is om al tijdens de opleiding bewustzijn te creëren voor het belang van begrijpelijke overheidscommunicatie en uitleg te geven over hoe je als overheidsmedewerker direct duidelijk met verschillende doelgroepen communiceert. Want het is belangrijk dat studenten deze inzichten en vaardigheden al hebben vóórdat ze bij de overheid gaan werken!
  • De Taalunie ontwikkelde een kader voor een taalcompetentieversterkend aanbod aan hogescholen en universiteiten.

Voor duidelijke juridische taal:

Voor begrijpelijke communicatie in de zorg:

Blijf zelf lezen en schrijven!

En tot slot, nog 1 mooie tip van een deelnemer van de Heerlijk Duidelijkdag: ‘Blijf zelf lezen en schrijven!’ Zo train je je ‘schrijfspieren’.

Hoort bij het thema

Hoort bij de community