Samen ontwerpen voor een slimme stad
Geschreven door Esmeralde Marsman
We delen massaal vakantiefoto’s in de app met familie en vrienden thuis. En gaan we ergens heen, dan raadplegen we even Google Maps zodat we weten hoe we er komen. Ook in de stad vind je veel slimme techniek. Van sensoren in vuilnisbakken, tot veiligheidscamera’s of een verkeerslicht dat eerder op groen springt als het regent. De gemeente richt de fysieke openbare ruimte in, vaak met inspraakavonden voor inwoners.
Maar hoe richten we als overheid de fysieke openbare ruimte digitaal in? Als we een ‘slimme stad’ willen ontwerpen, dan kan dat niet zonder rekening te houden met de behoeften van inwoners en ondernemers.
Kijk niet vanuit technologie, maar vanuit waarden
Publieke waarden zoals veiligheid, zelfbeschikking, privacy, democratie en transparantie bepaal je met elkaar. In de ‘Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren’ (Kamerbrief, 4 november 2022) spreekt staatssecretaris Van Huffelen van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de wens van het kabinet uit om de digitale transitie in goede banen te leiden en om kansen vooral te stimuleren, maar daarbij wel die publieke waarden veilig te stellen. “Kijk niet vanuit de technologie, maar vanuit waarden naar digitale ontwikkelingen”. En dat is nu precies waar Esmeralde Marsman zich in Rotterdam hard voor maakt: een slimme stad ontwerpen waarbij de mens centraal staat.
Praat met inwoners
Esmeralde werkt als procesmanager innovatie bij de gemeente Rotterdam en is initiatiefnemer van Rotterdammer Centraal. Ze gaat met inwoners, ondernemers en professionals het gesprek aan over slimme digitale oplossingen in de stad. “We staan er vaak niet bij stil, maar er zijn al zoveel slimme technologieën in de stad. Het heeft veel voordelen en soms ook nadelen. Voorbeeld: we willen graag een veilige stad, maar we zijn ook gesteld op onze privacy. We willen dat de straat schoon blijft, maar we willen ook niet te veel gedoe. Dat maakt dat je er interessante gesprekken over kunt hebben met elkaar.”
Slimme technologische ontwikkelingen ontwerpen voor de stad doen we vaak met een opdracht. We willen een betere doorstroming van het verkeer, we willen een veiliger plein of we willen schone lucht. “Als je mensen op straat vraagt wat zij van al die oplossingen vinden, merk je dat iedereen hier wel iets vanaf weet en er een mening over heeft. Het is zo belangrijk om naar elkaar te luisteren.”
Met bewoners in gesprek over sensoren
Esmeralde organiseerde eerder in een park en bij een supermarkt in Rotterdam-Zuid een gesprek tussen ambtenaren en bewoners over 6 verschillende sensoren in de stad.
“Als je de straat op gaat, spreek je ook de mensen die niet actief op zoek gaan naar informatie. Het interesseert ze wel, maar ze zoeken het niet actief op.”
Daar bij die supermarkt en in dat park hadden Esmeralde en haar collega’s gesprekken waar ze veel van hebben geleerd. “We vroegen mensen bijvoorbeeld om de 6 verschillende sensoren die we op kaartjes hadden geschreven, op volgorde van belangrijkheid te leggen. Dat bood zoveel inzicht en leverde interessante gesprekken over ethiek en waarden op. Hoe kijk je hier zelf eigenlijk naar?”
Maatwerk
Na het gesprek op straat heeft Esmeralde met collega’s van de gemeente nog diepte-interviews gehouden met bewoners over de inzet van deze sensoren. “Met de uitkomsten van alle gesprekken zijn we aan de slag gegaan om te kijken waar we rekening mee moeten houden als we de slimme stad samen willen gaan ontwikkelen. Het is wel duidelijk, er is geen ‘one size fits all’-methode in dit verhaal”, zegt ze. “Het is constant belangen afwegen en zoeken naar die gemene deler. Als gemeente heb je ook een taak uit te voeren, sommige dingen moeten we nu eenmaal doen. Daar moeten we ook eerlijk in zijn. Maar informeren is wel het minimale wat we kunnen doen. En kritisch zijn of de technologie wel echt nodig is, wordt ook steeds gangbaarder om over in gesprek te gaan.”
Mens centraal in de slimme stad
“Als ambtenaar of professional ben je zelf ook mens”, legt Esmeralde uit. “Dus als we zeggen: ik wil de mens centraal zetten in mijn stad en bij het ontwerpen van slimme technologie, dan moet je als ambtenaar ook naar jezelf kijken. Blijf scherp als het gaat om je eigen waarden en frames, alleen dan kun je écht luisteren.”
In de praktijk blijkt dat het dan ook heel leuk wordt om in gesprek te gaan met inwoners en ondernemers. Als je open staat voor een ander, dan is elk inzicht een verrijking van je eigen manier van denken. Zo heb je er zelf nooit naar gekeken. En door een gelijkwaardig gesprek aan te gaan, neemt de ander óók nieuwe inzichten mee naar huis. Vooral de kennis van collega’s die expert zijn binnen een specifiek domein, leidt tot hele verrassende en lange gesprekken met inwoners.
Camera’s in de stad
Esmeralde is nu bezig met een ontwerpend onderzoek naar de ontwerpcriteria voor communicatie over sensoren in de stad. Daarbij legt ze ontwerpen voor aan inwoners en vraagt wat ze ervan vinden. Met de kennis die daarbij wordt opgedaan, wordt de volgende stap bepaald.
“Een aanpak die je ook veel ziet bij designers en kunstenaars. En dat is interessant. Dan blijkt bijvoorbeeld uit de eerste analyse dat je nog onvoldoende inwoners hebt gesproken die een ongemakkelijk gevoel krijgen bij camera’s. Niet iedereen staat op de barricades om van zich te laten horen. Die inwoners moet je dus opzoeken en dat hebben we gedaan. De gesprekken die we met ze hebben gevoerd waren waardevol. Als je mensen uitlegt wat het doel van een camera is, bijvoorbeeld betere verkeersdoorstroming, verandert een negatieve emotie in een positieve emotie. Communicatie over nieuwe technologieën en slimme toepassingen is dus heel belangrijk.”