Ruimtelijke ordening

Geschreven door Steven Gort

Een pamflet over perspectief met ruimte door andere principes van ordening in onze informatiehuishouding toe te passen. Sommigen noemen zoiets: Visie

Aanleiding

Mijn eigen geschiedenis en historie telt niet.
Toch kort, voor hen hierom verlegen: Analytisch Chemicus (HBO); 8jr laboratorium; 7jr IT consultancy & management; vanaf 2007 rijksambtenaar, waarvan 7jr verantwoordelijk voor informatiemanagement Gegevens en het laatste jaar zonder functie in de (zelfgekozen) rol van datafluisteraar.

Ik nam deel aan de Gebruiker Centraal bijeenkomst ‘Hoe zit het nou echt?!’ op 29 januari 2016 bij de Universiteit Twente waar wetenschappers van Het Center for e-Government Studies (CFES) hun beeld gaven over de digitale overheidsdienstverlening.

Hoe zit het nou echt?!

Drie sprekers voor de lunch. Drie sprekers erna. Duiding hieronder de waarde voor mijn rekening.
Digitale ongelijkheid (Alexander van Deursen) toont feitelijk dat wij als overheid onze zorgplicht schromelijk verontachtzamen en dat we de sluipende splijtzwam in de (digitale) samenleving onbewust onbekwaam toestaan. Met de nadruk op onbewust!
De kanalen van Amsterdam (Thea van der Geest) laat de hopeloze worsteling zien met de symptomen van ons probleem. We zijn blijkbaar druk met kanalen, producten, processen en bruikbaarheid (ie UX). De woorden rechtsverhouding, dialoog, wederkerigheid, die hoor ik niet!
In zijn betoog over de realisatie van beleidsdoelen (Wolfgang Ebbers) toont hij domweg aan dat je vlees en bloed niet kan digitaliseren en dat bestuur en politiek feiten negeert. What’s new?!

Lunch.

Teleurstelling overheerst. Ben ik hiervoor naar Twente gekomen? Ik had andere verwachtingen.
De moeizame weg naar een netwerkoverheid (Jan van Dijk) zet mij rechtop in de veeeeel te lage stoel. Hij schetst op ingetogen wijze het ook voor mij zo herkenbare absolute failliet van de hedendaagse overheid. Welles nietes welles nietes is wat volgt. Ik ontspoor…
De tikkende tijdbom in mij neemt de vloer. Mijn dagelijks puzzelen en worstelen met het keurslijf van de functionele hierarchie, het voor mij volstrekt onduidelijke politiek bestuurlijke spel, de lijmlagen van al hen overcompleet en onnodig, het inhoudelijk deskundig veelal ontbreken, het alom overheersende risicomijdende gedrag, (…).
Ik knal het eruit. Zit te trillen op mijn stoel. Daarna. Bevende vingers. Hartslag in de keel. Oeps.
Hoe processen van ‘bonding’ en ‘bridging’ via nieuwe technologie van waarde kunnen zijn (Lidwien van de Wijngaert) is een verademing om te zien. Tegelijkertijd drukt het op mijn open zenuw die hiervoor hard werd geraakt: wat is er in vredesnaam zo ingewikkeld aan een betrokken en (mee)lerende overheid?
De applied data science (Sjoerd de Vries) tenslotte is de perfecte uitsmijter van de dag. En dat ligt meer aan de persoon dan aan het verhaal. Dat met die data komt wel goed. Ik ga mij voor zeker melden. De open uitnodiging blijkt daar. Ik noteer de gegevens in mijn telefoon.

Borrel.

Gewoontegetrouw voel ik me wat verloren. En het ontsporen zojuist helpt niet. Collega’s regelen wat met contact maken. Soms spontaan zelf wat aanspraak. Het informeel onder elkaar zijn. Mijn allergrootste ongemak.
De stimulans tenslotte. “Zet wat jij zojuist tegen mij zei op papier en noem het visie.”

Intermezzo

Terug naar huis. Bezinken. Film kijken. Slapen. Ontbijt en koffie.
Koe. Horens. Het is zaterdagmorgen. 6:45 AM.

Wat is er aan de hand?

Grote stappen, snel thuis. Kort door de bocht. Ik weet het. Ik ken het. Be with me. Laat de poging tellen. En help kritisch mee.

Mijn analyse:

Thorbecke i.c.m. voortdurende focus op de politiek bestuurlijke levensvatbaarheid van wet & regelgeving is ons fundament.
Mechanisering van kantoorprocessen in de (computer)automaat bepalen de inhoud en uitkomst(!) van onze jarenlange reisgeschiedenis.
De paniek van de logistiek is de prijs die we als gevolg daarvan nog steeds dagelijks (veel te) duur betalen.
Met paniek in huis is het slecht gasten ontvangen. Dat weet iedereen! Dus beperken we ons tot doelredenering en procesbenadering van burger & bedrijf. De aandacht daarvoor kunnen we (bestuurlijk?) nog net opbrengen. En dat noemen we: Dienstverlening.
Voornoemde doel en proces tenslotte maken we voortdurend tot onderwerp van discussie en (wetenschappelijk?) onderzoek.

Dit alles zorgt ervoor dat we op dit moment te maken hebben met een kritische deadlock op de grondbeginselen van onze rechtsstaat. Die stelling durf ik wel aan!

De paniek van de logistiek

Traditionele benadering van informatiemanagement gaat nog altijd iedere dag over infrastructuur, logistiek én transport. We koppelvlakken en netwerken (K) ons suf totdat we een ons wegen. We maken gegevenspakhuizen (P) dat het een lieve lust is. En voor ieder koppelvlak en/of pakhuis hebben we wel een fijn tool, standaard, protocol, medium, of anderszins (T).

Ons informatielandschap kent ontelbaar K-P-T relaties die volstrekt onbeheersbaar zijn geworden. En die vorm van beheersing die we nog dagelijks op de mat weten te leggen komt vooral voort vanuit ervaringsdeskundigheid van vele, vele betrokken collega’s die met beperkte middelen (ie weinig tot geen adequate ondersteuning voor écht functioneel beheer) topprestaties leveren. Iedere dag opnieuw!

De Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) waar iedereen het over heeft gaat deze wereld niet veranderen. Het leunt op hetzelfde denken. Maar het paradigma klopt gewoon niet meer!

Paniek associeer ik vanwege onze stijl van besturen.

Onze stijl van besturen

Politiek bestuurlijke levensvatbaarheid (b)lijkt een leidend principe. De veiligheid van de functionele hiërarchie draagt zorg voor het handhaven van bestuurlijke verantwoordelijkheden op ‘eigen’ K-P-T relaties en de daarvan afhankelijke doelen en processen (zie punt 4 in de analyse hierboven). Ter ondersteuning zijn taken en bevoegdheden toereikend gejuridiseerd. Gedrag tenslotte laat zich veelal herkennen als risicomijdend.

En waar zit de focus?

De paniek van de logistiek in combinatie met de stijl van besturen doet onze focus geen goed. Er heerst een voortdurende klaagzang over inconsistenties van wet & regelgeving. Complexiteit in de wet bestrijden we met uitvoeringstoetsen. Uniformering van begrippen en definities is soms bijna religie. Het geloof in de exacte wetenschap van wet(taal) naar computer(code) is heilig. Annotatie een moeilijk woord.

Uitkomst is dat het met onze invloed op wet & regelgeving niet meevalt.

De aandacht die overblijft is voor onze gasten. De belijdenis van onze dienstverlening. Waarbij het onderwerp van uw hulpvraag liever niet leidend is voor het kanaal dat u kiest. Kom nou!

Hoe kan het anders?

Vergeet wet & regelgeving. Vergeet voor nu even de dienstverlening. Breng nieuwe focus aan. Weg van de paniek. Laten we onszelf toestaan om ons denkkader te verrijken met onderstaande perspectieven:

De open wereld benadering

Onze systemen (en dus óók onze digitale overheidsdienstverlening!) hanteren de aanname van een gesloten wereld: alles waarvan niet expliciet bekend is dat het waar is, is onwaar. Aanname van een open wereld daarentegen: een gebrek aan kennis hoeft niet een onwaarheid te betekenen.

In andere woorden: Wat niet bedacht en niet verwacht vóóraf, kan en mag tóch bestaan.

Non-monotonic reasoning

Informatie laat zich met logica niet pakken. We behoeven dus andere vorm(en) van code dan die we in de mechanisering (zie punt 2 in de analyse hierboven) kundig hebben toegepast. Strikt genomen dienen we onze eigen intelligentie te automatiseren. Wij doen niet anders dan non-monotonic reasoning. Wij staan nl. toe dat met nieuwe informatie onze inzichten kunnen wijzigen…

Ik informeer, dus ik besta

Durf te vertrouwen en accepteer. De technologie. De data. Een begin van nieuwe vormen van trust. Het is reeds daar. Alom aanwezig. Hard onderweg om permanent, onsterfelijk en niet meer te muteren aanwezig te zijn.

Van de stroom en ampère uit ons stopcontact eigenen we ons de vanzelfsprekendheid toe. Beter beginnen we óók te leren accepteren dat toegang tot informatie diezelfde vanzelfsprekendheid vaak al heeft en voor zeker(!) straks krijgt.

Ik informeer in de evolutionaire, nieuwe betekenis van het werkwoord. Vertrouw op mijn bestaan en laat je als overheid door mij informeren over wie ik ben. In mijn eigen sociale context. Legde Alexander van Deursen niet precies díe omissie bloot?

Rechtsverhouding = informatiepositie

Als we de gesloten wereld benadering, de monotonic reasoning (ie informatie is logisch) van de mechanisering en ons K-P-T informatielandschap bij elkaar optellen dan zijn we bij de kern van mijn betoog over de deadlock op de grondbeginselen van onze rechtsstaat.

De Algemene wet bestuursrecht (Awb) terug op tafel graag! Die strikt hanteren. Materiewet(ten) dienen we flexibel te volgen. Niet andersom.

Voel je ‘m?

Eco-systeem

Veel beter dan de hartslag van het informatie eco-systeem ben ik nog niet. Met duiding. Met formulering. Wat idee en uitwerking betreft is het nagenoeg klaar. Het informatie eco-systeem kent schuivende panelen langs 4 (!) assen.

De Awb ons leidende principe. De kwaliteit van ons besluitvormingsproces. De betekenis van onze beslissing(en) voor de rechtsverhouding. Dáár aandacht voor. Altijd. Voorop.
De menselijke maat onze vanzelfsprekende goede tweede. Situationeel. Ontvankelijk voor wat dan ook. Steeds weer.
Materiewet(ten) zijn slechts een middel. Die beogen voorbij het doel effect te sorteren. En hier breng ik je even terug bij het pleidooi van Wolfgang Ebbers over de realisatie van beleidsdoelstellingen…
De vierde as tenslotte is de open vs gesloten informatie. Nog niet eerder aan bod geweest. Wel vreselijk essentieel. We doen net of het verschillende werelden zijn die onafhankelijk van elkaar bestaan. En niets is minder waar. We hebben hybride data nutsvoorzieningen nodig. Beide verschijningsvormen bijeen. Naast elkaar.

POC

Op dit moment ben ik met relevante betrokkenen onderweg om dit eco-systeem tastbaar tot implementatie te brengen met een proof of concept waarin aanvraag bijstand aan het gemeente loket de eerste use case is.

Dienstverlening

Terug naar punt 4 in de analyse bovenaan dit schrijven. Met het ontbreken van de paniek om de logistiek ontstaat ruimte en vrijheid van handelen rondom de effecten van onze politiek bestuurlijke beleidsdoelstellingen. Zoals bedoeld. Zoals bedacht. Maar dan ook echt. Omdat het kan.

De stijl van besturen krijgt kleur en betekenis. Want opeens invloed waar nodig. Waar nuttig. Betekenisvol van toegevoegde waarde zijn. Effect voortdurend op het netvlies. Dat is een ander tak van sport dan overleven in een drama.

Bijvangst

Wet & regelgeving is net liefde. Je krijgt er pas grip op als je het eerst los durft te laten!

De bijvangst van deze andere focus is echt invloed op de inhoud van materiewet(ten). Het levert directe correcties van inconsistenties op. En de allermooiste belofte: complexiteit mag er zijn!

Mijn visie

Tot zover mijn visie. Shoot!
Graag ga ik met jou en jullie hierover in gesprek. Graag demonstreer ik de POC zodra gereed.