‘Onduidelijke overheidscommunicatie is een gemiste kans’
Op 3 november vindt de Landelijke Taalstrijd plaats. In het Gooiland Theater te Hilversum herschrijven 5 teams onduidelijke zinnen. Een jury beoordeelt het resultaat. Voorzitter van de jury is Vibeke Roeper , directeur van Genootschap Onze Taal. Voorafgaand aan deze Taalstrijd vertelt ze over het belang van duidelijke communicatie, over de snelle ontwikkeling van taal en over diep afdalen in de bedoeling van de zin.
6 jaar lang is Vibeke nu directeur van Onze Taal. In die jaren is begrijpelijke taal echt een issue geworden. Tot tevredenheid van Vibeke. “Door onduidelijke communicatie kan niet iedereen meedoen. Je krijgt daardoor een tweedeling: je hebt mensen voor wie overheidscommunicatie duidelijk genoeg is, terwijl anderen er juist in verdwalen. Terwijl dat helemaal niet nodig is.” Met wat moeite kunnen brieven en mailtjes veel duidelijker. En daar profiteert iedereen van. “Onduidelijke overheidscommunicatie is een gemiste kans”.
Aandacht voor taal blijft nodig
De afgelopen jaren ligt begrijpelijke taal onder een vergrootglas. Maar al langer hebben allerlei partijen aandacht gevraagd voor duidelijke communicatie vanuit de overheid. “Sommige mensen hebben dan het idee: als we er tijd in gaan investeren, wordt de taal alsmaar beter en dan is op den duur de aandacht ervoor overbodig. Maar dat klopt niet. Aandacht voor duidelijke taal blijft altijd nodig.” En dat heeft met de mens te maken. Moeilijke taal sluipt er zo makkelijk in. “Als je ergens heel veel van weet, kun je je vaak moeilijk voorstellen dat jouw lezer die kennis niet heeft, of de bijbehorende termen niet kent. En dan gaat het makkelijk mis.”
Snelle ontwikkeling
Hoewel 6 jaar eigenlijk niets is vergeleken met de geschiedenis van de taal, heeft Vibeke de taal zien veranderen. Ze noemt het voorbeeld van inclusieve taal. “Dat zie je heel snel ontwikkelen.” Genderneutraal verwijzen is bij veel media al bijna ingeburgerd. “Dat zo’n duidelijke verandering zich als het ware voor je ogen voltrekt, maak je zelden mee. Voor taalliefhebbers is dat prachtig.”
In gesprek over begrijpelijke taal
Over deze taalontwikkeling staat vaak iets in het tijdschrift Onze Taal. En ook over het belang van begrijpelijke taal. Maar ook over de discussie daarover. “Duidelijke taal is in een groot aantal situaties goed. Maar er zijn ook momenten dat het niet nodig is. Het kan een keus zijn om een hermetische of ingewikkelde tekst te maken of om een tekst niet te versimpelen. Daar kun je ook een gesprek over hebben: wanneer is het nuttig en zinvol, en wanneer ga je het toch anders doen. Het komt toch ergens vandaan, de wens om duidelijk te zijn én de neiging om volledig of juridisch waterdicht te formuleren. Dat soort dingen bespreken we met onze lezers.”
Direct Duidelijk Deal
Naast het blad Onze Taal is er ook de website. Onzetaal.nl besteedt veel aandacht aan begrijpelijke taal. “We geven taaladviezen en heel veel tips over hoe je tekst duidelijker kan maken. We wijzen ook op de valkuilen, en op hoe je tekst onbedoeld onduidelijk kan zijn. We laten dan zien hoe het ook kan.”
Vooral voor deze site heeft het genootschap op 10 oktober 2022 de Direct Duidelijk Deal getekend. “Na de ondertekening van de deal, hebben we de site anders ingericht. Bij iedere vraag die je kunt stellen, krijg je een kort antwoord dat zo duidelijk mogelijk is. Zo snapt iedereen direct het antwoord. Daarna krijg je allerlei keuzes: meer uitleg, achtergronden, voorbeelden. Als mensen er dieper in willen duiken, krijgen ze moeilijkere woorden te zien. Duidelijk communiceren is hierbij ook belangrijk, maar het is geen must dat het aan de regels van begrijpelijkheid voldoet.”
Taal is mensenwerk
Belangrijk is dat de site toegankelijk is voor iedereen. “We willen vooral uitstralen: stel je vraag maar gewoon. We zullen er nooit iets van zeggen als je een fout maakt. Taal is een gebruiksvoorwerp en geen glanzend opgepoetst ding dat je onder een stolp zet.” Taal is volgens Vibeke mensenwerk. Daarom heeft ze ook haar bedenkingen bij een app als Lees Simpel, die ingewikkelde overheidsbrieven eenvoudig maakt. “De technologie kan heel veel en iedere dag meer. Maar helemaal als het gaat om duidelijke taal, is het essentieel dat er een goede ‘vertaler’ tussen zit die de inhoud helemaal kan laten aansluiten bij de situatie van de ontvanger. Maar dat is geen fluitje van een cent. Duidelijke taal is veel moeilijker dan moeilijke taal.”
Taal van iedereen
Maar het kan wel, duidelijk schrijven. Dat laat de site Steffie zien. Het initiatief van Steffie om stickers met ‘Retour afzender’ beschikbaar te stellen, kan Vibeke waarderen.
Inwoners die een moeilijke brief krijgen, kunnen deze met de sticker erop terugsturen. “Het is fijn om mensen middelen te geven zodat ze zelf een signaal kunnen geven. Ik kan me voorstellen dat als je iets helemaal niet snapt, je schroom voelt om er iets van te zeggen. Misschien omdat je je dom voelt. Maar als overheid moet je iemand nooit dat gevoel geven. Je moet de taal van iedereen laten zijn. En ieders taal is oké.”
Graag jurylid
Daarom is ze ook blij met het initiatief van de Landelijke Taalstrijd. Toen ze als jurylid werd gevraagd, zei ze meteen ‘ja’. Met 4 anderen beoordeelt ze de 5 zinnen die de 5 verschillende teams herschrijven. “Ik hoop op veel deelnemers in Hilversum, maar ook in de andere locaties waar een Lokale Taalstrijd wordt gehouden. Dat betekent dat duidelijke overheidscommunicatie lééft.”
Tegenovergesteld advies
Als jurylid neemt ze haar persoonlijke voorkeur mee in haar oordeel. “Maar ook gebruik ik de tips en richtlijnen voor duidelijk schrijven van Onze Taal.” Ze adviseert de Taalstrijders om hier voorafgaand aan de Taalstrijd ook naar te kijken. Een ander advies wijkt nogal af van het advies dat ze geeft bij het Groot Dictee Nederlandse taal, waarbij ze ook jurylid is.
“Bij het dictee zeg ik: je eerste ingeving is de beste. Dat komt omdat de spelling ergens in het kindergeheugen opgeborgen zit. Bij spelling spreek je dat direct aan. Bij de Taalstrijd is het net andersom. Als je afgaat op je eerste ingeving, blijf je te dicht bij het origineel. Je moet bij het herschrijven juist heel diep afdalen in de bedoeling van de tekst. En dat in je eigen woorden vertalen.”
Diep afdalen in de bedoeling van de tekst, en dat in eigen woorden vertalen.”
Vibeke Roeper, directeur Genootschap Onze Taal
