Inclusie moet meer zijn dan alleen een gevalletje ‘wensdenken’
Een inclusieve denkwijze bij de overheid: dat klinkt mooi, maar wat betekent dat als je bij de overheid werkt? En wat moet je ervoor doen? In gesprek gaan is een begin. Met de ander, maar eerst met jezelf. Daarom dagen theRevolution en Gebruiker Centraal ambtenaren uit om in de spiegel te kijken. En om daarna samen te ontdekken hoe ze kunnen veranderen.
Het is de start van het project Inclusief denken en doen. Het doel: een beter beeld krijgen van wat er nodig is voor een inclusieve denkwijze bij de overheid, in beleid én uitvoering. Het begint met de vraag hoe je jezelf ziet, als mens, en als professional. Omdat je dan begrijpt hoe je tot je manier van denken en doen komt. Gevolgd door de vraag: wat moeten we dan aan- en afleren om meer inclusief te zijn? En dit daarna toetsen bij de mensen voor wie we het allemaal doen: de inwoners zelf.
Antwoorden op die vragen verwerken we in een gesprekstool en in een publicatie. Bijvoorbeeld een serie artikelen en podcasts.
Personeelsbestand en werkcultuur
Boudewijn Bugter van theRevolution legt uit waar het idee van dit onderzoek vandaan komt: “We zagen op basis van onderzoek dat er bij publieke organisaties heel veel aandacht is voor inclusie en diversiteit. Maar dat gaat vaak om het creëren van een divers personeelbestand en een inclusieve werkcultuur. De overtuiging lijkt te zijn: als ons medewerkersbestand divers genoeg is, dan volgt daar als vanzelf uit dat we inclusief gaan handelen.”
Een klassiek gevalletje ‘wensdenken’, vindt Boudewijn. “Bij de overheid zijn er nog allerlei procedures en werkwijzen die niet-inclusieve dienstverlening in stand houden. Die systemen veranderen niet automatisch mee als het personeelsbestand verandert.”
Estafette van wet naar loket
Wat moet er dan nog meer gebeuren? Boudewijn: “In ieder geval meer dan alleen sleutelen aan alle zaken aan het eind van de estafette van wet naar loket, zoals onderzoeker bij de overheid Maike Klip dat noemt. Er wordt veel gewerkt aan toegankelijkheid en begrijpelijkheid. En dat is mooi, maar een inclusieve denkwijze als basis vraagt verandering van organisaties – en vooral van ménsen. Je moet als organisatie én als individu dingen leren en afleren.”
Daarom is in gesprek gaan enorm belangrijk, vindt Boudewijn. “Eerst met jezelf. Je moet reflecteren op wat je heeft gevormd en hoe dat je werk beïnvloedt. Daarna praat je met elkaar, bijvoorbeeld over welke blinde vlekken je gezamenlijk hebt. En wat je daaraan kunt, moet of wilt doen. En daarmee een gezamenlijke nieuwe grondhouding én handelingsperspectieven bepalen. Wat als je doel niet is ‘inclusie bevorderen’ maar ‘uitsluiting voorkomen’? Welke noodzakelijke veranderingen zie je dan?”
Opzet van het onderzoek
Maar hoe moet ‘in gesprek gaan’ over inclusie dan eruitzien? “Je kunt wat we gaan doen een beetje vergelijken met een world café, waarbij deelnemers aan een denktanksessie in meerdere rondes tot conclusies komen”, legt Boudewijn uit. “Elke ronde wordt er doorgedacht op uitkomsten uit eerdere rondes.”
Dat gaan we ook doen. In 3 rondes, om precies te zijn. Maar wel nét even anders.
Ronde 1: Ambtenaren gaan in gesprek met zichzelf en met elkaar
Eerst gaan ambtenaren met zichzelf en met elkaar in gesprek. Dat doen ze in hun eigen omgeving: we bezoeken in totaal 16 publieke organisaties door het hele land. Op hun werkplek nodigen we hen met een creatieve gespreksstarter uit om individueel te reflecteren. En vervolgens om samen te bespiegelen over hoe ze denken en werken, en wat de impact daarvan is. Dat gesprek, verwachten we, is super waardevol en inspirerend. En levert een mooi startpunt op voor de volgende stap.
Ronde 2: Ambtenaren gaan in gesprek met de samenleving
Daarna gaan ambtenaren in gesprek met de samenleving; met de mensen op straat. Letterlijk. We nemen een groep ambtenaren op sleeptouw en bezoeken samen een aantal markten, kriskras door het land. Opnieuw met een opvallende, aantrekkelijke gespreksstarter, die mensen uitnodigt om het gesprek aan te gaan over hun leven en verwachtingen. In die gesprekken toetsen de ambtenaren het beeld uit ronde 1, verzamelen inzichten en krijgen zo nog meer begrip voor ‘de mens in de massa’.
Ronde 3: Ambtenaren maken samen middelen die helpen om inclusief te denken en te doen
Tot slot reflecteren ambtenaren samen op de uitkomsten van deze gesprekken en trekken ze daar conclusies uit. Dit vertalen ze naar middelen die henzelf én hun collega’s helpen om blijvend inclusief te denken en doen. Die conclusies en aanbevelingen zijn straks voor iedereen bruikbaar.
Niet systeemgericht, maar mensgericht
Victor Zuydweg denkt dat dit project ook goed past bij Gebruiker Centraal: “De overheid is vooral systeemgericht bezig met het verbeteren van dienstverlening. Bij inclusie gaat het er juist om dat dienstverlening mensgericht wordt aangeboden en verbeterd. Gebruiker Centraal werkt dus graag mee aan deze zoektocht naar meer inclusie – en hoe de overheid daartegenover staat.”
Victor: “Een metafoor die we ook bij de conferentie van 2023 gebruiken, is die van het doolhof. “We maken steeds meer diensten, die vanuit het perspectief van de gebruiker vaak goed zijn. Maar in het grotere plaatje maken we het doolhof alsmaar ingewikkelder. Mensen raken daarin vast. Slechts een groep kan er goed gebruik van maken. Het is een ‘nasty happy flow’: gaat het goed, dan heb je ook minder te regelen met de overheid. En dus minder last.”
De goede dingen doen en de dingen goed doen
Volgens Victor gaat inclusieve dienstverlening en communicatie om 2 dingen: de dingen goed doen en de goede dingen doen.

“Heel veel van wat Gebruiker Centraal doet en onder de aandacht brengt, gaat over de dingen goed doen. Dat gaat over het bruikbaarder, duidelijker en toegankelijker maken van dienstverlening. Maar als we écht mensgericht willen zijn, dan moeten we ook kijken naar of we de goede dingen doen, het mensgerichte dus.”
Bewustzijn aanwakkeren
De goede dingen doen. En die dan goed willen doen. Dat is de kern van inclusief denken en doen, denkt Victor. “Ik hoop dat deze gesprekken met elkaar het bewustzijn bij veel overheidsorganisaties aanwakkert of verder vergroot. Dat lijkt me alleen maar ontzettend waardevol.”
Wil je meer weten over het project Inclusief denken en doen van theRevolution en Gebruiker Centraal? Neem dan contact op met Boudewijn via boudewijn@therevolution.nl.