Maak de toekomst tast­baar

Geschreven door Esmeralde Marsman

Ethiek, dilemma´s en controverses. Het samen ontwerpen voor een slimme stad is niet eenvoudig. Maar om toekomstige steden op een verantwoorde manier vorm te geven, moeten we het wel samen doen. Samen: met inwoners, organisaties en andere stakeholders. Het is hét onderwerp waar Julieta Matos Castaño en Corelia (Cora) Baibarac Duignan zich al jaren over buigen. Hoe kunnen we met nieuwe methoden en op creatieve wijze samen de stad van de toekomst vormgeven? En wat betekent het voor de slimme stad Rotterdam?

Over Julieta en Cora

De twee knappe koppen werken op de Universiteit van Twente inmiddels al jaren samen aan thema’s rondom de slimme stad. Julieta momenteel als onderzoeker en projectleider van het Responsible Futuring-project. Cora als assistant professor op de afdeling Technologie, Beleid en Maatschappij.

Partijen samenbrengen

Om samen te ontwerpen moet er nagedacht worden over hoe inwoners betrokken kunnen worden. Daarvoor hebben Julieta en Cora samengewerkt met gemeenten. Julieta: “Belangrijk is dat we verder kijken dan onze academische bubbel en traditionele groepen. Met de hulp van gemeenten hebben we ‘meetups’ en workshops georganiseerd die voor iedereen toegankelijk waren. Daarmee hebben we veel verschillende mensen bereikt. In Amsterdam hebben we bijvoorbeeld in een bibliotheek mensen met elkaar kunnen verbinden.”

En om anders te ontwerpen, moet er ook anders gedacht worden. Maar hoe voer je open gesprekken over soms moeilijke onderwerpen? Bijvoorbeeld met ambtenaren, die moeten balanceren tussen politieke en publieke belangen. Cora: “Om hierin succesvol te zijn moet er ruimte zijn om te experimenteren.” Lees meer hierover in het artikel over creatief experimenteren.

Ook is een intermediair van belang. Een groep of persoon die de dialoog begeleidt. En de aard van de gesprekken moet anders zijn. We moeten het hebben over thema’s waar controverses en dilemma’s in kunnen ontstaan of al bestaan, zonder die 1 voor 1 te benoemen. Over welke (publieke) waarden hebben we het dan? Waar vinden we elkaar?

Speculeren over de toekomst

Dit klinkt misschien allemaal nog wat abstract. Hoe vertaal je dit naar het ontwerpen voor een slimme stad? Daar komt de aanpak ‘Futures Design’ om de hoek kijken. Futures Design biedt verschillende manieren om ethisch te ontwerpen voor de maatschappij. Daarbij wordt abstract dromen en denken over de lange termijn gecombineerd met concreet durven en doen op de korte termijn. Cora geeft een praktisch voorbeeld.

Opeens werden de mensen die meeliepen bewust van technologie in de stad. Wat gebeurt er met de data? Waar gaat die heen? Wie beheert het? Wie gebruikt het? “Het doel is niet om mensen het eens te laten zijn, maar wel dat ze samen bewust worden van de impact van technologie in de stad op hun leven. We negeren veel van wat er om ons heen gebeurt. Maar door speculatief te ontwerpen, zoals met Future Frictions, komen we op een creatieve manier tot nieuwe inzichten en antwoorden. Julieta geeft meteen een tip: lees ook eens hoe de Britse overheid beleid voor een slimme stad ontwerpt.

Reflectie

Veel in dit proces draait om reflectie. Op jezelf, op anderen en op onderwerpen. Julieta: “Dat is een proces. Het begint met bewustwording van jezelf. Je kijk op de wereld en jouw positie in de maatschappij of binnen een onderwerp. Hoe verhoud je je tot anderen en systemen?” Cora: “Reflectie is ook verder denken dan antwoorden proberen te vinden voor problemen. Je moet dieper gaan. Probeer een potentiële toekomst voor te stellen waarin je ook sleutelfiguren hebt meegenomen en reflecteer daarmee terug op het heden. Waar streven we naar? Hoe komen we daar?”

De dames sluiten af met de volgende woorden. Julieta: “Inwoners erbij betrekken betekent dat je ze enthousiast moet maken. Motiveer ze en ontdek wat belangrijk is voor hen. Besteed tijd aan het leren begrijpen van hun behoeften.” Cora: “Maak het speels. Speel tussen nieuwsgierigheid en spontaniteit aan de ene kant en veiligheid en kaders aan de andere kant. Creëer een speeltuin die mensen stimuleert mee te denken en te leren van elkaar. Niet de zoveelste brief of PDF. Maar ontwikkel bijvoorbeeld iets met de Future Frictions-app.”

Julieta besluit: “Maak de toekomst tastbaar. Zorg voor ervaringen die niet abstract zijn. Geef mensen echt de ervaring van een toekomstige stad of dienstverlening en laat ze daarop reageren. Vertaal de toekomst naar het heden.”

Wat neem ik mee naar Rotterdam?

Met veel energie kwam ik uit dit gesprek. Ook in Rotterdam wordt er volop gewerkt aan het vormgeven van de slimme stad met bewoners. Ik heb meteen voor mezelf vastgelegd waar ik mee aan de slag wil in Rotterdam.

Zo gaan Julieta en Cora een methodiek ontwikkelen om met de Future Frictions-app speculatief te ontwerpen. Deze vorm van speculatief ontwerpen spreekt mij zeer aan. De situaties in de app voelen namelijk heel menselijk aan, omdat wordt gestart vanuit het dagelijks leven van mensen. De app neemt je mee in de persoonlijke waarden van mensen. Die worden daarna verbonden met maatschappelijke en publieke waarden. Heel knap gedaan. Ik wil de methodiek graag inzetten in mijn werk in Rotterdam.