Ik zie, ik zie wat jij niet ziet

Eén beeld zegt meer dan 1.000 woorden. Ideaal dus, die filmpjes, foto’s, illustraties en infographics in je (overheids)communicatie. Maar… niet voor mensen met een visuele beperking. Gelukkig zijn er talloze manieren om ook hen te betrekken en te bereiken. Soms wettelijk verplicht, soms voor de hand liggend, en soms creatief bedacht. Rik Wouters en Hans Beerens delen hun expertise in de Direct Duidelijk Tour. Hun visie: een site die goed toegankelijk is voor blinden, is dat nog meer voor de ziende mens.

300.000 visueel beperkten

Nederland telt zo’n 300.000 mensen met een visuele beperking; 85.000 van hen zijn volledig blind. Zij kunnen dus niet automatisch uit de voeten met de toenemende stroom aan plaatjes. Rik Wouters is ervaringsdeskundige: door een oogaandoening verloor de ICT-er langzaam zijn zicht. “Ik zie nog licht en donker, verder niets. Toch wil ik zelfstandig mijn zaakjes kunnen regelen met onder andere de overheid.”

Hans Beerens is toegankelijkheidsmanager bij de Stichting Dedicon, de organisatie die tekst en beeld waarneembaar maakt als zien geen optie is. “Wij maken de vertaalslag naar iets wat waarneembaar is voor mensen met een visuele beperking. Tegelijkertijd is het zo dat als je dit op een goede manier doet, dit voor iedereen gunstig is: iedereen heeft baat bij het juist vertalen van beeld.”

Welke (lees)hulpmiddelen zijn er?

Voor mensen die niet (goed) kunnen zien zijn er diverse communicatiehulpmiddelen, zoals:

• een schermlezer of screenreader: software die de tekst van het computerscherm voorleest;
• een brailleleesregel: een platte kast waaruit pinnetjes omhoog komen in het braillepatroon, als hulpmiddel om digitale informatie mee te lezen;
• audiobestanden van lectuur en studieboeken, en voor overheidsinstanties de miljoenennota en de stembiljetten;
• beeldbeschrijvingen van schilderijen in audio, aangevuld met voelbare tekeningen;
• voelbare stratenkaarten, plattegronden en vluchtroutes in (overheids)gebouwen.

Een melding doorgeven aan de gemeente, zonder zicht

Hoe toegankelijk is overheidsinformatie eigenlijk voor mensen met een visuele beperking? Een praktijkvoorbeeld van Rik: “De straatverlichting bij mijn voordeur deed het niet, dus ik wilde dit melden op de website van mijn woonplaats Leiden. Het vinden van de webpagina en het meldformulier kostte me al flink wat energie, maar het lukte. Vervolgens liep ik vast op het invoerveld voor de straatnaam en de plattegrond waarop ik de locatie moest aangeven. Heel jammer, want toen moest ik mijn partner om hulp vragen terwijl ik het zelfstandig wil doen.”

Wat is toegankelijk?

Het begrip toegankelijk is relatief, volgens Rik: “Een website is volgens mij nooit 100% toegankelijk, maar misschien wel 80%. Maar als je net niet bij dat ene dingetje kunt komen dat jij zoekt, is de website niet toegankelijk.”

Begin bij de bron

“Houd je website dus eenvoudig”, adviseert Hans, “en zorg dat alles werkt. Dit begint al aan de bron, bij het ontwerpen. Vraag je af: is het überhaupt wel nodig om alles op deze manier te vragen? Kan het niet eenvoudiger? Bied je visueel materiaal aan als hulp bij het invullen van een formulier, realiseer je dan dat je mensen uitsluit. Ook hier moet je jezelf de vraag stellen of dit wel nodig is, en of het niet op een andere manier kan.”

Tips voor ‘blindproof’ websites

• Houd het simpel en zorg dat alles werkt.
• Gebruik Nederlandse woorden: computerstemmen kunnen niks met Franse of Engelse woorden, zoals ‘mockup’.
• Maak apps goed toegankelijk, met een duidelijke structuur/navigatie.
• Gebruik je infographics? Stop er niet te veel informatie in. Maak er liever meerdere, en beschrijf precies wat het plaatje weergeeft.
• Zet bij filmpjes audiodescriptie in en laat een voice-overstem vertellen wat er in de stille momenten gebeurt.
• Check of je communicatie toegankelijk is en aan de wetgeving voldoet volgens de WCAG-richtlijnen.

De alternatieve tekst

Plaatjes in nieuwsberichten van gemeenten of overheid zijn soms decoratief, soms illustratief. Hoe kijkt Rik hier naar? “Is een afbeelding puur decoratief, dan kun je de beeldbeschrijving beter weglaten, tenzij het iets toevoegt aan de tekst. Als er bij een foto van het Leidse Singelpark staat ‘sfeerbeeld van het Singelpark met een woonboot’, kan ik me beter inbeelden in de tekst. Ook voel ik me dan niet achtergesteld, wat wel zo is als er een plaatje staat met de naam ‘letter,cijfers,blablabla.jpg’. Een illustratief plaatje moet je ook beschrijven. En bij een functionele afbeelding – zeg een downloadknop of icoontje van een vergrootglas – moet je de actie benoemen, zoals ‘zoeken’.”

Wees je bewust

Communicatieprofessionals die informatie goed toegankelijk willen maken, doen er goed aan te beginnen bij bewustwording. Hans: “Wees je bewust wat het voor iemand met een beperking betekent als informatie niet toegankelijk is. Begin bij ‘waarom’ en ‘voor wie’, en volg niet klakkeloos het lijstje van dingen die je moet doen. Een goede manier om te starten zijn onze 4 snelstartgidsen, gemaakt in samenwerking met uitgevers, de Koninklijke Bibliotheek, de Oogvereniging en de Vereniging Onbeperkt Lezen. Wil je je verder verdiepen, kijk dan bij inclusiefpubliceren.nl of volg een training bij Dedicon. Als je je goed bewust bent van waarom je iets doet en voor wie, dan maak je al veel duidelijkere keuzes voordat je gaat communiceren.”

2 gouden tips

• Rik: “Betrek mensen met een beperking van begin af aan bij je product. Een goed voorbeeld is de gemeente Leiden, die haar nieuwe website voorlegde aan mensen die laaggeletterd, doof, blind of slechtziend zijn en mensen met ADHD. Met die feedback kun je jouw website toegankelijk maken en verbeteren. Durf dus de vraag te stellen aan de mensen over wie het gaat: wil je met ons meedenken?”
• Hans: “Van een website die goed toegankelijk is voor blinden, heeft iedereen profijt: ook de ziende mens.”

Benieuwd naar meer? Bekijk het hele webinar Ik zie, ik zie wat jij niet ziet.