Ook in juridische teksten kun je direct duidelijk zijn

Dit is een hoofdstuk uit het boek Direct geleerd, duidelijk gedaan. In dit boek staan de belangrijkste lessen uit 50 afleveringen Direct Duidelijk Tour. Bekijk de inhoudsopgave of beluister dit hoofdstuk als podcast.

Met betrekking tot het taalgebruik in teksten wordt er door schrijvers vrijwel altijd naar gestreefd dat hun boodschap direct wordt begrepen. Gelet op dit nobele streven is het opvallend te noemen dat dit doel allerminst in alle gevallen…

Nee, wacht, dit kan duidelijker:

Direct duidelijk zijn, dat willen we (bijna) allemaal. Toch gebeurt dit lang niet altijd. Neem juridische teksten, zoals algemene voorwaarden, privacyverklaringen, bekendmakingen en vergunningen. Die zijn meestal onbegrijpelijk. De vraag is: waarom? Want ook juridische teksten kunnen direct duidelijk zijn.

Juridische teksten moeten in duidelijke taal uitleggen wat er is besloten, wat er gaat gebeuren of welke actie van de lezer wordt verwacht. Toch staan deze teksten vaak vol vaktermen, moeilijk taalgebruik en lange zinnen. Dat is een probleem, want door onduidelijke juridische teksten weten lezers niet goed wat hun rechten en plichten zijn.

Verandering in aanzien en gezag

André Verburg, rechter en taaltrainer, legt uit waarom we iets aan die moeilijke juridische taal moeten doen: “Ik denk dat het te maken heeft met onze veranderde kijk op gezag. Vroeger keken we op tegen mensen die ‘dure’ woorden gebruikten die we niet begrepen. Dure woorden gaven iemand aanzien. Tegenwoordig zien we dat voor aanzien en gezag een goede persoonlijke relatie belangrijker is.”

“Een voorbeeld: mijn oma ging vroeger naar een dokter. Die sprak met moeilijke Latijnse woorden. Mijn oma was diep onder de indruk. Je was namelijk wel heel geleerd als je zo kon praten. Maar als mijn dochter nu naar de dokter gaat en hetzelfde gebeurt, komt ze woedend thuis. Want: ‘Hoe durft hij in zo’n moeilijke taal over mijn lichaam te praten?’”

Ingewikkeld taalgebruik roept nu dus eerder irritatie en onbegrip op, dan respect.

André Verburg

Vroeger keken we op tegen mensen die ‘dure’ woorden gebruikten die we niet begrepen.

André Verburg, rechter en taaltrainer

Juridische teksten zijn ook voor niet-juristen

Dat vindt ook Hans Braam, voorheen gerechtsjurist bij de rechtbank Amsterdam, nu juridisch adviseur bij de gemeente Hilversum. “De rechtbank, de Hoge Raad en de Raad van State begrijpen nu dat juridische teksten, zoals besluiten of uitspraken, niet alleen voor juristen zijn. Juridische teksten zijn ook voor inwoners en ondernemers, gewone mensen zonder juridische kennis. Misschien wel vooral voor hen.”

“Alleen een toga en een gerechtsgebouw geven ons geen gezag meer. Dit gezag moeten we op een andere manier krijgen. Dat kan door los te komen van die ouderwetse juridische taal; door in toegankelijke taal uit te leggen waarom je als jurist tot een bepaalde beslissing komt.”

Bang om verkeerd begrepen te worden

Toch heerst bij veel juristen de angst om het juridisch niet goed te doen. Hans: “We zijn bang. Juristen willen voorkomen dat anderen hun teksten verkeerd begrijpen. Daarom formuleren we alles het liefst heel precies. Want stel je voor dat iemand een andere betekenis aan mijn tekst geeft dan ik bedoelde te geven.”

Anita van den Bosch-de Gier

Ik vind het niet nodig om complete wetteksten over te nemen.

Anita van den Bosch-de Gier, senior jurist en redacteur

Ook Anita van den Bosch-de Gier, senior jurist bij de Consumentenbond en redacteur voor RegelRecht Advies, herkent dat juristen voorzichtig zijn. “Veel juristen vragen me of dat wat ze opschrijven nog klopt. Ik vind het niet nodig om complete wetteksten over te nemen. Wat je wél kunt doen is stukken uit de wet kopiëren. Leg die vervolgens uit in ‘normaal Nederlands’, in begrijpelijke taal. Zo zorg je dat de lezer de boodschap begrijpt.” Je moet je taalgebruik aan je lezer aanpassen, vindt Anita. “Ben je advocaat en schrijf je een brief aan een andere advocaat? Dan kun je de juridische woorden best laten staan. Advocaten begrijpen bijvoorbeeld goed wat je bedoelt met ‘wanprestatie’, ‘onrechtmatige daad’ en ‘redelijkheid en billijkheid’.”

Het probleem is vaak de structuur

Rechter en taaltrainer André vindt dat juristen soms best in juridische taal mogen praten of schrijven. Maar bekijk wel altijd of dat moeilijke taalgebruik écht nodig is. “Op woord- en zinsniveau is er vaak een eenvoudigere oplossing. Zo kun je een lastige tekst uitleggen of synoniemen gebruiken. En heb je het over een wetsartikel, dan kun je er tussen haakjes een verwijzing achter zetten. Het probleem is vaak meer de structuur, dus de manier waarop je een tekst opbouwt.”

André Verburg

Bij het piramidemodel begin je met de beslissing, de conclusie. Pas daarna bespreek je de argumenten en de toelichting.

André Verburg, rechter en taaltrainer

Een juridische uitspraak of beslissing kun je schrijven volgens het trechtermodel of het piramidemodel. André: “Bij het trechtermodel leg je eerst alles uit; van hoe de uitspraak tot stand kwam tot de uiteindelijke beslissing. Terwijl de behoefte van de lezer vaak andersom is: die wil graag direct weten waar hij aan toe is. Bij het piramidemodel begin je met de beslissing, de conclusie. Pas daarna bespreek je de argumenten en de toelichting. Dan snapt de lezer ook waarom hij die informatie erna krijgt. Zo keer je het om en komt je boodschap beter over.”

Zet ook eens een punt

Ook Hans heeft ideeën over hoe je een juridische tekst duidelijker maakt. “Start klein. Begin ermee om dat plechtige taalgebruik, zoals ‘derhalve’ en ‘voorts’, eruit te gooien. Daar is niets juridisch aan, dat is echt flauwekul. De volgende stap is: zet eens een punt. Haal die tussenzinnen eruit, zet een punt en begin een nieuwe zin. Dat maakt een tekst meteen duidelijker.”

Hans heeft nog een tip: “Zet kopjes in je tekst met duidelijke informatie, die aangeven wat je bedoelt. Hiermee maak je de structuur van de tekst duidelijker. Ook kun je de lezer helpen door kleine aanwijzingen te geven. Schrijf je bijvoorbeeld over een voorlopige voorziening, zet er dan tussen haakjes ‘tijdelijke maatregel’ achter.”

Soms ontkom je er niet aan om juridische termen te gebruiken. Hans: “‘Niet-ontvankelijk’ is ‘niet-ontvankelijk’. Dat is een wettelijke term waar je niet omheen kunt. Maar je kunt er wél achter zetten: ‘met andere woorden’ of: ‘dit betekent dat’. Dan gebruik je eerst de juridische term, en leg je daarna duidelijk uit wat je ermee bedoelt.”

Een rechter en een andere persoon, geïllustreerd in Gebruiker Centraal-stijl. Bij beide personen zitten tekstwolkjes met moeilijke woorden en duidelijke alternatieven erin. Niet 'echter', maar 'maar'. Niet 'indien', maar 'als'. Niet 'alvorens', maar 'voordat'. Niet 'voorts', maar 'verder'. Niet 'conform', maar 'volgens'.

Kies voor toegankelijke taal

Volgens Hans is het een groot misverstand om als jurist te denken dat je met helder taalgebruik gevaar loopt bij de rechter. “Rechters straffen je echt niet af als jij met duidelijke taal uitlegt waarom je tot een bepaald besluit komt. Sterker nog, wij krijgen regelmatig teksten van bestuursorganen en advocaten waar geen touw aan vast te knopen is. Juridisch zijn ze zo moeilijk geschreven dat je dan vanachter je bureau verzucht: kan dit niet anders? Want wij moeten en willen het ook begrijpen.”

Hans Braam

Het klopt juridisch wel of het klopt juridisch niet. Dat hangt vooral af van de inhoud en niet van de vorm.

Hans Braam, gerechtsjurist rechtbank Amsterdam

Toch valt Hans iets op: “De mensen die al die moeilijke verweerschriften en besluiten schrijven, praten op de zitting opeens heel normaal. Dat is echt bizar. Maar zetten ze iets op papier, dan gaan ze plechtig doen met allerlei lange, ingewikkelde zinnen. Niemand zit daarop te wachten.”

Het grappige is volgens Hans: “Ik heb nog nooit gezien dat mijn uitspraak in duidelijke taal het bij de Raad van State niet haalde, omdat die te eenvoudig was geschreven. Het klopt juridisch wel of het klopt juridisch niet. Dat hangt vooral af van de inhoud en niet van de vorm. Dus als je als jurist een tekst schrijft, kies dan alsjeblieft voor de toegankelijke en duidelijke taal.”

Meer lezen?

Liever luisteren?

Wil je de tekst van het hoofdstuk ‘Ook in juridische teksten kun je direct duidelijk zijn’ beluisteren? Dan hebben we ook de podcast-versie van dit hoofdstuk voor je.