Dit is een hoofdstuk uit het boek Direct geleerd, duidelijk gedaan. In dit boek staan de belangrijkste lessen uit 50 afleveringen Direct Duidelijk Tour. Bekijk de inhoudsopgave of beluister dit hoofdstuk als podcast.
Iedereen kent wel het gezegde ‘een beeld zegt meer dan 1.000 woorden’. Het betekent dat een goede foto of afbeelding je verhaal sterker kan maken. Maar het zegt tegelijkertijd hoe belangrijk het is om een passend beeld te kiezen. Wees je daarom altijd bewust van het belang én het effect van beeld in je communicatie.
Foto’s en afbeeldingen activeren een deel van je brein dat je met woorden niet helemaal kunt bereiken. “Maar beeld is meer dan alleen een tekeningetje bij een tekst”, vertelt Paul Schilp, consultant en partner van informatiedesignbureau Clarify. “Het gaat erom dat je in een duidelijk beeld ingewikkelde informatie verpakt. Dit goed doen, is echt een kunst.”
Berry van der Vorst, senior adviseur visuele communicatie bij het Beeldcentrum Rijksoverheid, vult aan: “Mensen begrijpen een beeld dat je hersenen binnenkomt sneller dan een heleboel letters achter elkaar. We noemen dit ook wel het neurologisch effect van beeld.” Paul: “Gelukkig snappen steeds meer mensen dat het slim is om met beeld te werken. Ook als het gaat om teksten die zijn bedoeld voor volwassenen.”
Beeldkompas helpt
Maar wat voor type beeld past er dan het best bij je teksten? Kies je voor een icoon of voor een illustratie of tekening, ga je voor een foto of laat je een infographic maken? Het enige juiste antwoord is: dat ligt eraan.
De website beeldkompas.nl van de Rijksoverheid helpt mensen die bij de overheid werken om beter en bewuster beeld bij hun teksten te plaatsen. Op de website vind je allerlei voorbeelden, cursussen en hulpmiddelen om het juiste beeld te kiezen bij jouw tekst of boodschap.
De Middelenkiezer
“Veel mensen hebben bij het kiezen van beeld al meteen een oplossing of ‘middel’ in gedachten”, vertelt Berry. “Zonder dat zij eerst nadenken over het doel en het effect van dit beeldmiddel. Ze zeggen bijvoorbeeld: ‘Ik wil een video.’ Als we dan vragen waarom, is hun antwoord: ‘Nou ja, gewoon, ik wil een video.’ De Middelenkiezer is daar hopelijk een oplossing voor.” De Middelenkiezer is 1 van de hulpmiddelen op de website beeldkompas.nl.
De Middelenkiezer stelt je 10 eenvoudige vragen. Die vragen gaan onder andere over je planning, je budget, het type informatie, het communicatiekanaal, je doelgroep en de doelstelling. Binnen 5 minuten krijg je een voorstel voor het beeldmiddel dat het best bij jouw situatie past.
Resultatenpagina na het invullen van de Middelenkiezer (beeld: beeldkompas.nl)
Berry: “Na het beantwoorden van de vragen houd je de meest geschikte beeldmiddelen over. De resultaten bovenaan passen het best bij jouw uitdaging en de resultaten onderaan het minst. Wil je meer informatie over een beeldmiddel, dan kun je erop doorklikken voor een pagina met uitleg.”“Als je bijvoorbeeld doorklikt op beeldmiddel ‘Illustratie’, geeft Beeldkompas je meteen informatie over wat illustraties zijn, in welke situaties je ze gebruikt, hoe je ze kunt inkopen, waarvoor een illustratie geschikt is, et cetera. Zo bieden we in Beeldkompas veel handigheidjes aan. Die geven mensen snel de informatie waaraan ze op dat moment behoefte hebben.”
Iconen of foto’s?
Stel, bij jouw boodschap passen zowel iconen als foto’s. Voor welk type beeld kies je dan? Een test kan je het antwoord geven. Esmeralde Marsman is procesmanager innovatie bij de gemeente Rotterdam. Zij ontwikkelde en testte beeldbrieven. Beeldbrieven zijn brieven met een korte, duidelijke tekst én ondersteunend beeld.
Met haar team testte Esmeralde brieven voor mensen die een paspoort moesten aanvragen. Ze wilden weten wat beter werkt: een brief waarbij de tekst wordt ondersteund met iconen, of met foto’s? Uit die test bleek dat mensen een voorkeur hebben voor brieven met foto’s als ondersteunend beeldmateriaal.
“Het is wel belangrijk dat je eenvoudige foto’s gebruikt”, legt Esmeralde uit. “Want met een beeldbrief vraag je de lezer om iets te doen, om een actie te ondernemen. En die actie laat je dan zien met een foto. De boodschap in onze beeldbrief luidde: ‘Uw paspoort of identiteitsbewijs verloopt. Wilt u contact met ons opnemen? Dit kan telefonisch of digitaal.’ Hier zochten wij 2 foto’s bij: een foto van een digitale actie en een foto van een telefonische actie.”
De digitale actie uit beeldbrief ‘Paspoort aanvragen’.
Esmeralde: “Op de voorbeelden zie je foto’s van de digitale actie. Bij de stockfoto’s kwamen we de linker foto tegen: een man aan een tafel achter een laptop.
Die hebben we getest bij mensen uit de doelgroep van de brief. Uit hun feedback bleek dat zij werden afgeleid door alle informatie op de foto, waardoor de foto meer vragen opriep dan hielp.”
“Stockfoto’s zijn vaak driedimensionaal. Hierdoor zie je diepte. Op de rechter foto hebben wij, samen met de grafisch ontwerper, een ‘iconografische’ foto van de digitale actie gemaakt. Deze foto is platter oftewel tweedimensionaal en heel kaal, net als een icoon. De lezer wordt nu niet afgeleid en ziet meteen waar het om gaat.”
Het beste van 2 werelden dus: iconografische foto’s. Zo hoef je niet te kiezen en maak je van een foto een actiegericht, ruisvrij beeld dat neigt naar een icoon.
4 tips voor het gebruik van iconen
Zijn iconografische foto’s niet haalbaar, maar wil je wel iconen gebruiken? Deze 4 tips kunnen je helpen:
Kies kleuren die passen bij het gewenste gedrag Kleuren doen veel mensen aan dezelfde dingen denken. Gebruik een rode kleur als je wilt uitbeelden dat iets niet mag. Gebruik je meerdere kleuren? Zorg dan dat ze voor kleurenblinden goed te onderscheiden zijn.
De boodschap is belangrijker dan de huisstijl Probeer niet ten koste van de boodschap de huisstijl te laten terugkomen in je iconen. De kans is groot dat de boodschap hierdoor niet goed overkomt.
Schakel een specialist in om iconen te maken Iconen ontwerpen is een specialisme. Een professioneel ontwerper weet waarop hij moet letten en kan je advies geven. Geen budget voor een specialist? Plaats liever een goede tekst dan een slecht te begrijpen icoon.
Houd rekening met culturele verschillen Niet iedereen denkt bij een icoon aan hetzelfde. Neem het symbool van een grafzerk voor een overlijden (zie ook het hoofdstuk over onderzoek doen en testen met gebruikers). Mensen uit culturen waarin begraven ongebruikelijk is, verbinden een grafzerk niet snel aan een overlijden.
Verhelderende infographics
Een ander type beeld dat kan helpen om je boodschap te verhelderen, is de infographic. Dit is een afbeelding waarin tekst en plaatjes samen op een eenvoudige manier de informatie uitbeelden. Een infographic is een goede keuze als je ingewikkelde informatie wilt overbrengen.
Maak je een infographic gemakkelijk zelf, of kun je dit beter uitbesteden? “Dat hangt af van wat je op technisch vlak met je infographic wilt doen”, antwoordt Hans Westerbeek, maker van interactieve visualisaties en infographics. “Voor een goede infographic maakt het niet echt uit welke software of tools je gebruikt. Natuurlijk, als je handig bent met bijvoorbeeld Adobe Illustrator, Canva, Tableau of Power BI kun je zelf mooie dingen maken. Maar het gaat vooral om je keuzes: welke informatie laat ik zien en op welke manier, en welke kleuren en vormen kies ik? Een professional kan je helpen bij het maken van deze keuzes.”
Als jouw infographic voor een groter publiek is bedoeld, wil je je beeld waarschijnlijk in een mooiere vorm gieten. Hans: “Naar een aantrekkelijk beeld kijken mensen nu eenmaal sneller. Voor dat mooier maken hebben de meeste mensen een professional nodig. Digitaal toegankelijke infographics zijn technischer om te maken. Dan wordt het echt specialistisch werk.”
Infographic Direct Duidelijk Tour
Het projectteam van de Direct Duidelijk Tour maakte begin juni 2021 zelf een infographic. Het doel was om te laten zien hoeveel mensen tot dat moment naar de Direct Duidelijk Tour hadden gekeken.
Infographic uit de Direct Duidelijk Tour ‘Een jaar van webinars in cijfers’.
Is dit volgens de expert een geslaagde infographic? Hans: “Op de horizontale lijn, de x-as, zie je de serie afleveringen vanaf de start in 2020. Die ‘vertaling’ is niet helemaal een-op-een gegaan. In 2020 zijn er zo te zien 2 afleveringen tussenuit gevallen, waardoor de x-as niet meer in de pas loopt met hoe de tijd is verlopen. Het meest opvallend vind ik de 2 afleveringen helemaal rechts op de x-as. Die speciale afleveringen staan nu aan het eind van 2021. De afspraak die met de lezers van de infographic is gemaakt – als we op de x-as naar rechts gaan, gaan we verder in de tijd – verbreek je hier ineens. Dit zou ik anders hebben gedaan.”
Samen om de tafel
Filip de Blois ontwerpt infographics bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). In de Direct Duidelijk Tour vertelt hij aan de hand van een voorbeeld hoe hij het maken van een infographic aanpakt. Filip: “Eerst gaan wij om de tafel zitten met de deskundige, de wetenschapper. Hoe groter het project, hoe meer mensen we erbij betrekken. Soms is er ook iemand nodig uit de doelgroep of iemand die de doelgroep goed kent, zodat we samen kunnen kijken naar wat echt een goede boodschap is.”
Op een schets durft iedereen nog te schieten
Filip de Blois, ontwerper infographics Planbureau voor de Leefomgeving
“Met die mensen aan tafel gaan we schetsen”, vertelt Filip. “Wat de schrijver van de tekst zegt, laten we met een schets meteen in ruwe vorm zien. Daarop durft iedereen nog te schieten. De schets in het voorbeeld is wat eenvoudiger dan bij een grote infographic, maar de basisprincipes zijn hetzelfde: de auteur levert in blokken woorden aan, we gaan schetsen en we praten erover.”
Filips voorbeeld: van concept naar eindresultaat (gepubliceerd in rapport ‘Verkenning Brede Welvaart 2018’ van planbureaus PBL, CPB en SCP).
Het resultaat is in dit voorbeeld een poppetje met gedachtenwolkjes. Filip: “Het effect is totaal anders dan wanneer het alleen woorden in blokken waren gebleven. Het mooie van samen zitten is dat iemand gemakkelijk kan zeggen: ‘Is het niet gewoon een poppetje?’ Dat teken ik dan en de auteur kan er zelf nog een wolkje bij tekenen. Deze fase van schetsen en er samen over praten, is heel toegankelijk en belangrijk in het proces.”
Geen plaatje bij een praatje
Iconen, illustraties, tekeningen, foto’s of infographics… er zijn veel typen beelden waaruit je kunt kiezen om je boodschap duidelijk te maken. Het eerdergenoemde Beeldkompas kan je helpen om de juiste keuze te maken. Je kunt er ook voor kiezen om meerdere typen beelden te maken en die bij je doelgroep testen.
Een beeld plaatsen is nooit verplicht. Maar welk beeld je ook kiest, kies het bewust: denk altijd goed na over hoe dit beeld jouw boodschap ondersteunt. Welke woorden en gedachten kan het bij de doelgroep oproepen? Voeg je een beeld alleen toe als ‘plaatje bij het praatje’, dan kan het de lezer ook afleiden in plaats van dat het je boodschap ondersteunt.
Want juist omdat een beeld meer zegt dan 1.000 woorden, is het belangrijk om vooraf te bedenken wélke woorden het gekozen beeld mogelijk bij de lezer oproept.
