Hoe je met spel inwoners en ondernemers bereikt en betrekt

De mens is eerst en vooral een spelend wezen, schreef historicus Johan Huizinga al in 1938(!) in zijn boek Homo Ludens, Latijn voor ‘de spelende mens’. De overheid moet dan ook gaan gamen om inwoners en ondernemers écht mee te laten doen, vinden spelexperts Marthijn de Blaeij en Yuen Yen Tsai. In de Direct Duidelijk Tour lichten zij toe waarom spel handig of zelfs nodig is op het werk, en hoe je dit inzet. Tip: Ga eens ANNO 1800 spelen.

Wat is spelen?

Volgens Yuen Yen Tsai, ‘herboren’ design thinker, spelen wij mensen continu en zijn we zelfs geprogrammeerd als de spelende mens. “We zijn het misschien vergeten toen we ouder en ambtenaar werden, maar juist die mindset, de houding en het gedrag om te kunnen spelen, maakt dat we leren en ons gedrag kunnen veranderen. Eigenlijk is alles wat we doen een vorm van spelen. Er zijn minstens 16 definities van fun, waaronder schoonheid, komedie, macht en liefde. Zelfs ‘leren’ is al spelen. Vergeet ze niet en benut ze.”

Spel toepassen: gamification

Het toepassen van spelmechanismen in de echte wereld is gamification, aldus Marthijn de Blaeij, lead gamedesigner en oprichter van Studio MX. “Een bekend voorbeeld is Holle Bolle Gijs in de Efteling, die van opruimen een spelletje maakt. Dit idee uit de jaren 50 werkt goed: er schijnen minder schoonmakers nodig te zijn. Tegenwoordig zijn er bord- en computerspellen, ook voor ambtenaren. Het belangrijkste daarin is dat de speler keuzevrijheid heeft: wat zou jij doen als je in de schoenen van een ander stond?”

4 basisprincipes

Let wel, een speelse werkvorm is niet zomaar een game. Volgens Jane McGonigal, TED Speaker en auteur van het boek Reality is Broken (Beter dan echt), zijn er 4 basisprincipes voor spel:

1. Een doel
2. Spelregels
3. Feedback
4. Vrijwillige deelname

Waarom een spel inzetten?

Het is voor overheidsorganisaties om diverse redenen een goed idee om een spel in te zetten. “Een spel is de enige drager die verschillende typen informatie, zoals kleur en beeld, in één keer kan plaatsen”, aldus Yuen Yen. “Spel helpt bovendien om dezelfde taal te gaan spreken: het spelen, het spelgedrag en mimiek vormen de taal die ons verbindt.” Met spel creëer je ook een toekomstbeeld dat je samen deelt. “Als spelers heb je een gedeeld startpunt. Met feedback (‘hij geeft me een knipoog, we zijn op de goede weg’), creëer je tijdens het spelen daarna samen een gezamenlijke koers.”

Gratis speladviezen

Hét ultieme spel om de overheid beter te laten communiceren is volgens Marthijn ANNO 1800. “Je bouwt een samenleving, waarbij alle spelers invloed hebben. Ideaal om als overheid te spelen met inwoners, ondernemers en alle andere partijen die je in het echt ook hebt.” En het ultieme spel om de overheid van die moeilijke woorden af te krijgen? Yuen Yen: “Ik denk vooral aan het ontwerpprincipe: eat your own dog food (gebruik je eigen product). Leg wat je in je hoofd hebt dus voor aan je partner, je kinderen of je buren, en ontvang hun feedback als een waardevolle bijdrage.”

Voor de participerende overheid zijn al diverse spellen ontwikkeld, zoals:

• Rangers of the Lone Star: een samenwerkspel voor rijksorganisaties over hybride werken. Terwijl ze een ruimteschipreis maken werken de spelers samen aan vertrouwen en communicatie.
• Omstreken: een online multiplayer game voor Rijkswaterstaat over de Omgevingswet. Deelnemers ervaren dat er (letterlijk en figuurlijk) verschillende perspectieven zijn en dat samenwerking het meest optimale resultaat geeft.
• Zeg dat dan!: een bordspel over het gebruik van moeilijke woorden binnen de overheid. Doel is je bewust te worden van de lastige woorden die we allemaal soms gebruiken.
• Optimaal Digitaal spel: een workshop in spelvorm voor iedereen die werkt aan een betere dienstverlening van de overheid. Spelenderwijs wordt scherp waar je je (digitale) dienstverlening kunt verbeteren.

Serious gaming in de gemeente Den Haag

De gemeente Den Haag zet serious gaming al jaren succesvol in om de kloof tussen de overheid en jongeren te dichten. Zij doet dit met het Jongerenstadslab: interactieve bijeenkomsten waarbij Haagse jongeren (15-27 jaar) hun mening over uiteenlopende onderwerpen mogen delen, zoals gezond leven. Met bijvoorbeeld Lego Serious Play komen zij met ideeën en echte oplossingen.

Communicatieadviseur Crool Schaeffers en domeinmedewerker OCW jeugdparticipatie Saskia Fils zijn enthousiast: “Het mooie aan serious gaming is dat jongeren in hun eigen woorden kunnen vertellen wat zij vinden. En doordat spelen laagdrempelig is, krijgen we de mening van jongeren uit de hele stad, met diverse achtergronden. De deelnemers spelen in gemengde groepjes, maar kunnen door het spel ieder op hun eigen niveau meedoen.” Het lab levert mooie en verrassende ideeën op. Zoals die keer over het Haagse jeugdbeleid: “Terwijl wij vooral bezig waren met wat er mis ging of ontbrak, gaven een heleboel Haagse jongeren aan dat het prima gaat. Dat was een mooie spiegel voor ons.”

Wat levert (serious gaming) op?

• Een hoge ‘leerretentie’: wat je leert, hou je lang vast. Er is een herinnering waar je naar terug kunt, en die biedt haakjes om het anders te doen. Zo wordt de stap naar implementatie kleiner.
• Een goed spel, zoals Optimaal Digitaal, geeft keuzevrijheid. Dat het resultaat van tevoren niét vast staat, is de grootste winst.

Gouden tips

• Marthijn: “Stop met PowerPoints maken, stop met zenden, stop met A tot Z analyseren, en ga daadwerkelijk met een open houding met je doelgroep aan de slag. Bedenk voor zo’n sessie vooral geen mogelijke uitkomst. Er zijn heel toffe en geschikte laptopspellen voorhanden, zoals waarin je economische modellen of maatschappijen moet opbouwen.”
• Yuen Yen: “Kijk het webinar nog een keertje terug en bekijk de 16 definities. Welke vind jij het fijnst? Kies daarom voor de andere.”

Tot slot de kijkersvraag… wanneer heb jij op je werk voor het laatst gespeeld? Nooit? Ons advies: vooral wél doen.

Benieuwd naar het hele gesprek? Bekijk het webinar.