Een creatieve aanpak om de digitale stad samen te ont­werpen

Geschreven door Esmeralde Marsman

Wat betekent het om gelijkwaardig met inwoners en andere partijen samen de digitale stad te ontwerpen? Zonder dat we vooraf de uitkomsten en onbedoelde effecten weten. Met een team van de gemeente Rotterdam ging ik (Esmeralde) daar in een creatieve sessie mee aan de slag. In 4 stappen kwamen we erachter dat de kracht van samen ontwerpen voor de slimme stad niet ligt in het behalen van doelen, maar in de diversiteit van de verschillende perspectieven van betrokkenen.

Maar wat bedoelen we in deze blog met een ‘digitale stad’? We denken nu aan een digital twin of digital twinning. Dat is een digitaal 3D-model van de stad. Daar wordt data over de stad in verzameld. Dat digitale 3D-model is een verdere verrijking van slimme technologieën voor de slimme stad. Op zo’n digitaal 3D-model kun je bijvoorbeeld data zien over de luchtkwaliteit, plekken aanwijzen waar kabels onder de grond liggen, toekomstige ontwerpen van verkeerspleinen bekijken of je eigen huis in 3D vormgeven. Met een digital twin kun je de slimme stad verder ontwerpen.

Dat doe je samen. Met inwoners, overheden, kennisinstellingen, makers van technologie, noem maar op. Hoe doen we dat dan? We moeten dan meer aandacht hebben voor luisteren, leren en samen ontwikkelen. Hoe ontwikkel je zo’n houding? Dat heb ik met een team dat betrokken is bij het onderwerp binnen de gemeente Rotterdam op een experimentele wijze uitgeprobeerd.

Creatief aan de slag in 4 stappen

Ik faciliteerde het team. Maar dat deed ik niet alleen. Ik deed dit samen met grafisch ontwerpster Pauline Feitz en student Liam von Rotz. Dat faciliteren deden we in 4 stappen. Vooraf hebben we ons ingelezen, mensen gesproken en inspiratie van buiten opgedaan.

Stap 1: Met opdrachten thuis aan de slag

In stap 1 werkten we aan een aantal opdrachten, ook wel ‘design probes’ genoemd. Dit zijn opdrachten om anders te kijken naar de digitale stad. Dit konden de teamleden vanuit huis doen. Pauline, Liam en ik stuurden de teamleden per post een pakketje met 3 opdrachten die ze individueel, aan de keukentafel en in eigen tempo konden maken. Dit waren allemaal andere opdrachten. Zo zat er een kaart van Rotterdam in met stickers. Bij elke sticker hoorde een vraag. Bijvoorbeeld: welke plek heeft een kenmerkende Rotterdamse geur? Dan plakte het teamlid de sticker op een plek in Rotterdam op de kaart. Bij een andere opdracht gaf een teamlid antwoord op de vraag: als je geen huis hebt om in te wonen, hoe ziet jouw digitale huis in de digitale stad er dan uit?

Stap 2 De resultaten delen

Daarna kwamen Pauline, Liam en ik met het team samen en deelden de teamleden de resultaten uit de ingevulde opdrachten. Er was geen goed of fout. Alle uitwerkingen waren waardevolle aanvullingen. In een korte tijd ontstond er een berg van mooie ideeën. De teamleden verbaasden elkaar en ons als facilitators. Wat waren er veel verschillende antwoorden op de uiteenlopende vragen uit de opdrachten. En wat was het interessant om ieders eigen interpretatie en invulling daarvan te zien.

Stap 3 Drie concepten in beeld en beoordeeld

Met al die waardevolle input maakten Pauline, Liam en ik concepten van de digitale stad. We kwamen tot 3 heel verschillende concepten om de ontwikkeling van de digitale stad verantwoord in te vullen.

De concepten waren ter inspiratie en nog niet gedetailleerd uitgewerkt. Zo kon iedereen er een eigen invulling aan geven. Dat deden de teamleden zelf. Per concept bedacht ieder teamlid met wie en wanneer ze het zouden inzetten. Dat werden dus: 5 teamleden maal 3 concepten = 15 ideeën. En dat konden er nog meer worden. En deze ideeën maakten het mogelijk om samen het concept te kiezen waar we mee verder zouden gaan.

Stap 4 Een ervaring om over te verhalen

Dat werd het concept ‘Een persoonlijke en subjectieve digitale stad’. Dit concept hield in dat we een toekomstig scenario tot leven hebben gebracht. Wandelend door Delfshaven kon je de digitale stad ervaren. Tijdens de wandeling werd er een brug geslagen naar het verleden, heden en de toekomst van Delfshaven.

Dit gebeurde door op specifieke plekken in Delfshaven audio en beeld ter beschikking te stellen via je smartphone. Bijvoorbeeld met beelden vanuit het Stadsarchief, ondersteund met geluid. Zo kregen de leden in een Indisch restaurant in Delfshaven een audio over thuis voelen te horen. Nadat een teamlid deze wandeling had gemaakt, koppelde hij of zij deze ervaring aan een persoonlijk script over de digitale stad. En opnieuw bleek: elk verhaal is anders en van waarde. Diversiteit is waar het om draait.

Aandacht voor diversiteit en verhalen

Maar wat is nu het doel van deze aanpak? “Het gaat erom dat we zien dat diversiteit en de kracht van verhalen óók goed zijn”, zei 1 van de deelnemers mooi. Het gaat niet alleen om het behalen van meetbare doelen. Zoals in de meeste projecten wel het geval is. Oók als het om ethische vragen, evalueren of reflecteren gaat. En dat is logisch. Dat zijn dingen die tastbaar zijn en die we kunnen laten zien en verantwoorden. Maar dat proces is nooit af. Het ene project is af en het volgende begint. Deze creatieve aanpak heeft laten zien hoe verschillende perspectieven kunnen leiden tot hele andere uitwerkingen van de digitale stad. Dat laat zien dat doelen niet altijd vast kunnen staan.

We kunnen ook anders naar ons werk kijken. Er zit waarde in de kennis en verhalen van iedereen die mee wil doen. En deze waarde kunnen we meer zien en benutten. Dat kost meer tijd en is misschien complexer. Maar dit is ook rijker én we doen het in verbinding met elkaar. Een ander teamlid zei: “Door de gelaagdheid in de aanpak, werden we geactiveerd om zelf te reflecteren op ons project en werk.”

Dank aan de collega’s die de ruimte hebben gegeven aan elkaar en aan Pauline, Liam en mij om dit samen te ontdekken. Ik ben heel blij met jullie! Dank aan Pauline en Liam voor hun creatieve en unieke kijk en inbreng op ons werk.

Mensen maken de stad

Dit blog is onderdeel van het project Mensen maken de stad.

De dingen die we niet zien

In het doe-boekje ‘De dingen die we niet zien’ deelt Esmeralde Marsman de belangrijkste lessen uit gesprekken met betrokkenen vanuit allerlei gebieden bij het ontwikkelen van slimme steden. Ze ontdekte vooral wat mensen, burgers, inwoners belangrijk vinden. En hoe we dat kunnen gebruiken om overheidsdienstverlening te verbeteren.