Duidelijke juridische taal: stoppen met ingewikkeld schrijven

André Verburg (rechter, staatsraad en taaltrainer) en Anita van den Bosch- de Gier (jurist en redacteur) zijn mensen met een passie voor duidelijke taal, juridische taal wel te verstaan. Hun missie is om af te stappen van het ‘ingewikkelde schrijven’. Want – zeggen ze – óók juridische stukken zijn om te buigen naar duidelijke taal.

Niet meer meedoen met het ingewikkelde schrijven

Anita helpt met haar bedrijf Regelrecht Advies mensen door juridische documenten in ‘normaal Nederlands’ te schrijven, daarnaast werkt ze als jurist bij de Consumentenbond. Opgegroeid in een echt ondernemersgezin werd er altijd ‘gewoon Nederlands’ gesproken bij Anita thuis. Tot ze in aanraking kwam met ingewikkeld taalgebruik tijdens haar studie rechten. Meer dan eens liep ze ertegenaan dat veel stukken te ingewikkeld waren om te begrijpen. Op dat moment besloot ze om niet mee te doen met het ‘ingewikkelde schrijven’, zelfs niet toen ze advocaat was. “Dat gaf wel eens wat strubbelingen, want ‘zo doen wij dat niet’ kreeg ik te horen”, voegt Anita toe.

Ook André heeft een passie voor taal, oftewel voor duidelijke juridische taal. Naast rechter en staatsraad is hij ook taaltrainer. Tijdens zijn gehele werkleven is André al actief in de bestuursrechtspraak. Hij houdt zich nog steeds bezig met modeluitspraken en tekstfragmenten. Dit begon ooit in het ‘typische juridische taaltje’. “Ik merkte dat we het niet gingen winnen door alleen maar in juristentaal te spreken. In de loop der jaren heb ik mij steeds meer ingezet om te communiceren in begrijpelijke taal, onder andere door trainingen te geven om juridische taal begrijpelijker te maken”, aldus André.

Het herkennen van een typisch juridische tekst

Het mag duidelijk zijn dat de typische juridische teksten voor veel mensen niet goed te begrijpen zijn. Hier zijn zowel André als Anita het over eens.

De typische juridische teksten zijn volgens Anita te herkennen aan:

  • Veel juridische termen, overgenomen uit de wet;
  • ‘Wollig’ taalgebruik;
  • Lange zinnen;
  • Veel mitsen en maren, om zo compleet mogelijk te zijn.

André legt uit waarom dit volgens hem een probleem is. “Ik denk dat dit te maken heeft met modern gezag. Om een voorbeeld te noemen: als mijn oma vroeger naar een dokter ging en hij uitsluitend in moeilijke Latijnse woorden sprak, was mijn oma diep onder de indruk. Je was immers wel heel geleerd om zo te praten. Maar als mijn dochter nu naar dezelfde dokter gaat en dit gebeurt, komt ze woedend thuis. Want: ‘Hoe durft hij in zo’n moeilijke taal over mijn lichaam te praten?’ Vroeger keken we op tegen mensen die ‘dure’ woorden gebruikten die we eigenlijk niet begrepen. Dit had aanzien, oftewel automatisch gezag. Tegenwoordig zien we dat persoonlijk gezag belangrijker is. Zoals ik als rechter investeer in communicatie met de mensen die tegenover mij zitten, zodat ze begrijpen wat ik ze vertel.”

De angst om het juridisch niet goed te doen 

Duidelijke juridische taal gaat volgens André om een paar dingen. “Zoals weten wie je lezer is, voor wie ga je schrijven? Schrijf je voor een collega-jurist, dan is het prima om vakjargon te gebruiken. Schrijf je voor iemand die geen juridische achtergrond heeft, is het goed om hier rekening mee te houden. Natuurlijk hoef je niet altijd in de zogenoemde ‘jip-en-janneketaal’ te schrijven, maar je kunt teksten wél begrijpelijk maken door bijvoorbeeld lastige woorden uit te leggen.”

“Dit heeft ook met B1-taalniveau te maken. Zet eens een punt in plaats van een komma. Zo voorkom je te lange zinnen. Ook hierbij is het belangrijk om te blijven denken aan je doelgroep. Structuuropbouw is hierbij essentieel, zo kan het wijs zijn om te beginnen met de conclusie, zoals een uitspraak.”, voegt Anita toe.

Uiteindelijk is een tekst bedoeld voor mensen, daarom is het belangrijk dat mensen de tekst ook daadwerkelijk begrijpen. Toch heerst er bij veel juristen de angst om het juridisch niet goed te doen.

Anita vertelt: “Veel juristen vragen hoe ze kunnen zorgen dat het nog wel klopt wat ze opschrijven. Ik vind dat het helemaal niet nodig is om complete wetteksten over te nemen. Wat je wél kunt doen is stukken uit de wet kopiëren, om het vervolgens uit te leggen in begrijpelijke taal. Zo zorg je dat de lezer daadwerkelijk begrijpt wat de boodschap is.”

De 3 niveaus van begrijpelijke juridische taal 

De moeilijkheid van juridische teksten zit volgens André en Anita op een aantal niveaus. Namelijk op woordniveau, zinsniveau en structuurniveau.

Het is volgens André niet zo dat je als jurist nooit in juridische taal mag praten. Weeg wel af of moeilijk taalgebruik écht nodig is, zegt hij. “Op woord- en zinsniveau is het meestal eenvoudig op te lossen, door een lastige tekst uit te leggen of synoniemen te gebruiken. Ook kun je het betreffende wetsartikel tussen haakjes erachter zetten. Het probleem zit meer op structuurniveau.” Anita voegt toe dat het gebruiken van symbolen ook kan helpen om een boodschap duidelijk te maken. Denk aan het toevoegen van een klokje met het aantal minuten als het om tijd gaat.

André legt het verschil uit tussen het trechter- en piramidemodel als het bijvoorbeeld gaat om juridische uitspraken. “In het trechtermodel leg je eerst alles uit, van de totstandkoming van een uitspraak naar de uiteindelijke beslissing. Terwijl de behoefte van de lezer vaak andersom is. In het piramidemodel begin je met de boodschap, de beslissing, de conclusie; daarna schrijf je de argumenten en de toelichting. Zo keer je het om en komt een boodschap beter over.”

Tips van Anita en André

Anita vindt dat je teksten niet in een keer hoeft om te gooien of te veranderen. “Begin eens met een actieve schrijfstijl en laat passieve woorden weg. Experimenteer ook eens met de lengte van zinnen en gebruik witregels.”

André voegt toe: “We hebben het gehad over de 3 niveaus. Ik zou willen aanraden om te beginnen met het veranderen van de structuur, voordat je aan de slag gaat met het aanpassen van woorden. Begin met de conclusie en volg dan met de toelichting en argumenten. Zo neem je de lezer veel beter mee.”

Webinar terugkijken of meer lezen?

Dit blog is geschreven naar aanleiding van het webinar ‘Duidelijke juridische taal’. Wil je het webinar terugkijken? Of alle tips, handige links en wat leesvoer over dit onderwerp op een rij zien? Neem dan een kijkje op de terugkijkpagina van ‘Duidelijke juridische taal‘.

Hoort bij het thema

Hoort bij de community